“Сакрэт” спектакля

“Сакрэт” спектакля
     Не ўсе гледачы ведаюць, як ствараецца спектакль.
     Спачатку п’еса трапляе ў тэатр. Яе чытаюць на мастацкім
савеце, пасля чаго яна пераходзіць у рукі рэжысёра – галоўнага
арганізатара будучага спектакля. Рэжысёр уважліва вывучае
эпоху, якую адлюстроўвае п’еса: чытае адпаведную літаратуру,
ходзіць у музей, прыглядаецца да навакольнага жыцця, каб
зрабіць “загатоўкі” для будучага спектакля. Рэжысёр можа так
паставіць п’есу на сцэне, што яна загучыць зусім па-новаму.
     Адначасова разгортваецца праца мастака разам з
дэкаратарамі, краўцамі, бутафорамі6 і іншымі спецыялістамі.
Цырульнікі робяць парыкі для акцёраў. Кампазітар піша
музыку да спектакля, аркестр развучвае яе.
     І ўсё ж сэрцам спектакля з’яўляецца акцёр. Ён павінен
палюбіць свайго героя, вызначыць, што хоча данесці да
гледача. Акцёры паступова зжываюцца са сваімі ролямі,
уваходзяць у іх, знаходзяць інтанацыі, рухі, паходку,
уласцівыя персанажам.
      Спектакль толькі тады ўваходзіць у сваю сілу, калі
творчасць усіх яго стваральнікаў злучаецца з гледачом. Вось
чаму пачаткам жыцця кожнага спектакля лічыцца паказ
прэм’еры.
     Людзі ідуць у тэатр. Нават калі на працягу дня ў іх былі
якія-небудзь непрыемнасці, яны забываюць пра іх. Вось
гледачы ўжо каля ўвахода, упрыгожанага рознакаляровымі
афішамі, фотаздымкамі любімых акцёраў.
     Нарэшце заціхлі галасы гледачоў і настала ўрачыстая
цішыня. Зазвінеў трэці званок, і ўсе пачынаюць сачыць за
падзеямі, якія разгортваюцца на сцэне. Зала ловіць кожнае
слова акцёра, кожны яго подых, рух. Іншы раз людзі не могуць
стрымацца, апладзіруюць, смяюцца. Адным словам,
пачынаюць жыць падзеямі, што адбываюцца на сцэне.
     Глядач – не толькі ўдзельнік спектакля, але своеасаблівы
стваральнік яго. Тэатр нібы трымае ў сваіх руках цудадзейны
камертон, па якім настройвае сваіх гледачоў. (245 слоў)

Беларускія гукавыя кнігі

Беларускія гукавыя кнігі
     Развіццё тэхнікі вядзе да змен у сродках
распаўсюджвання інфармацыі. Традыцыйныя формы
друкаванага слова саступаюць месца новым, сучасным
тэхналогіям. Аўдыякнігі – гэта агучаныя прафесійнымі
дыктарамі або акцёрамі творы, якія выдаюцца на лічбавых
носьбітах, хутка распаўсюджваюцца ў свеце. Ужо ад дзесяці да
васямнаццаці працэнтаў сучаснага кніжнага рынку складаюць
менавіта яны. Гукавыя кнігі можна слухаць у салоне
аўтамабіля, у грамадскім транспарце, ідучы па вуліцы, дома ў
сямейным коле.
     Выдаўцы аўдыякніг лічаць, што яны садзейнічаюць
папулярызацыі нацыянальнай літаратуры і развіццю айчыннай
культуры ўвогуле.
     Дзякуючы аўдыякнігам у гукавым фармаце выходзяць
творы сучаснай беларускай літаратуры, найлепшых
прадстаўнікоў замежнай класікі, кнігі для дзяцей. Ужо ўбачылі
свет аўдыяверсіі паэм “Новая зямля”, “Сымон-музыка” Якуба
Коласа, вершаў і паэм Янкі Купалы, вершаў Максіма
Багдановіча, раманаў “Людзі на балоце”, “Подых навальніцы”
Івана Мележа, аповесцей “Палескія рабінзоны”, “У краіне
райскай птушкі” Янкі Маўра. З апошніх буйных праектаў –
выданне айдыякнігі “Каласы пад сярпом тваім” Уладзіміра
Караткевіча. Час яе агучвання складае амаль 40 гадзін.
     Выданне беларускіх аўдыякніг мае важнае значэнне ў
пашырэнні ўжытку беларускай мовы. Яе адметнасць
заключаецца ў тым, што гэта літаратура, якая дазваляе пачуць
літаратурнае беларускае слова. Малады чытач, які слухае
беларускія аўдыякнігі, трапляе ў беларускамоўнае асяроддзе,
што садзейнічае як вывучэнню роднай мовы, так і якаснаму
авалодванню ёю, засваенню правільнага літаратурнага
маўлення.
     Начытваюць кнігі знакамітыя беларускія акцёры.
Найбольш плённае супрацоўніцтва атрымалася з прафесарам
Андрэем Калядой – вядомым выкладчыкам сцэнічнай мовы.
Удзельнічаюць у праекце таксама заслужаны артыст Рэспублікі
Беларусь Віктар Манаеў, Мікола Рабычын, Валерый Будзевіч.
Візуальнае аблічча аўдыёкнігі ствараюць вядомыя мастакі.
      Распаўсюджваюцца аўдыякнігі ў асноўным праз кнігарні,
крамы, дзякуючы прыватным распаўсюджвальнікам, а таксама
праз інтэрнэт-крамы. (253 словы)

Мініяцюрная кніга

Мініяцюрная кніга
     Кнігі суправаджаюць чалавека на працягу жыцця. Яны
даюць веды, абуджаюць думкі, прасвятляюць душу. У многіх
сем’ях кнігі перадаюцца ад пакалення да пакалення як сімвал
пераемнасці, помнік культуры свайго часу. Артур Шапенгаўэр
называў кнігі папяровай памяццю чалавецтва.
     У кожнага чалавека ёсць кнігі, што выклікаюць асабліва
глыбокія пачуцці. І не абавязкова з-за іх адметнага зместу або
рэдкасці. Часта нам падабаюцца кнігі, якія маюць
нестандартную канструкцыю, незвычайную тэхніку набору або
друку. Мы можам любіць кнігі проста за тое, што яны
прыгожыя.
     Такую неўсвядомленую любоў і захапленне выклікаюць
мініяцюрныя кнігі. Пры першапачатковым знаёмстве яны
здзіўляюць памерамі. Рэдкі чытач, убачыўшы такое выданне,
адмовіць сабе ў спакусе патрымаць яго ў руках.
     Існуе меркаванне, што мініяцюрныя выданні выконваюць
толькі функцыю памятнага падарунка або сувеніра. Гэта
сцвярджэнне ўяўляецца слушным толькі часткова. Многія
сучасныя мініяцюрныя кнігі ствараюцца не як утылітарныя
рэчы, а па-майстэрску выкананыя творы мастацтва, для якіх
характэрна арганічнае спалучэнне формы і зместу. Развіццё
кнігі як адзінага арганізма непарыўна звязана з развіццём
мастацкай літаратуры, паліграфічнымі магчымасцямі
стварэння кнігі, а таксама з нацыянальнымі асаблівасцямі,
сацыякультурным працэсам у цэлым.
     У наш час на Беларусі актыўна выпускае мініяцюрныя
кнігі выдавецтва “Харвест”. У зручных для чытання
глянцавых кнігах выкарыстоўваецца высакаякасная папера,
што дазваляе рабіць яркія, выразныя адбіткі. Непаўторны
вобраз кожнага выдання створаны арыгінальным дызайнам
вокладкі, залачоным ці срэбным абрэзаным краем, высокім
узроўнем выканання ілюстрацыйнага матэрыялу, умелым яго
спалучэннем з тэкстам. Таму сучасная мініяцюрная кніга можа
па праве прэтэндаваць на статус твора мастацтва, які рэалізуе
духоўныя запатрабаванні чалавека. (257 слоў)

Віцька-“выдатнік”

Віцька-“выдатнік”
     Віцька – хлопчык худы, маленькі, белагаловы, улетку
крышачку канапаты. Дарослыя думаюць, што ён вельмі
паслухмяны і старанны. Віцька ведае, што яны думаюць
менавіта так. Але ж не будзеш кожнаму тлумачыць, што сябры
паважаюць яго зусім не за гэта. І Віцька звычайна перад
дарослымі робіць выгляд сціплага вучня-выдатніка, які зусім не
любіць лётаць па вуліцах, гуляць у вайну, лазіць па чужыя
яблыкі.
     Але ж выдатніцкі выгляд іншы раз яму вельмі дапамагае.
     Прыходзіць аднойчы цётка Рагозіха да Віцькавай маці,
падазрона паглядае на хлопца, потым строга пытаецца:
     – Ці не цябе я ўгледзела ўчора на маёй чарэшні?
     Можна не адказваць нічога, а сціпла апусціць вочы долу,
потым шырока расплюшчыць іх і паглядзець на цётку доўга і
шчыра. І ніхто нічога не спытае болей. Можа, і бачыла каго-
небудзь Рагозіха на сваёй чарэшні, ды памылілася яна зараз.
     А чарэшня тая ў бяду ўвесці можа вельмі лёгка. Стаіць
яна ў садзе цёткі Рагозіхі, спачатку апененая белай квеценню,
нібы воблака, потым абсыпаная буйнымі жоўтымі і
чырванаватымі ягадамі. Мусіць, ва ўсім пасёлку няма больш
такой спакусы, як гэта дрэва з гладкаю карою, быццам
адшліфаванаю хлапчуковымі каленкамі і жыватамі.
     Браць чарэшню ўначы нельга: ягады не яблыкі,
вобмацкам шмат не набярэш. Надвячоркам у садзе ставіцца
варта, і трое самых адчайных хлопцаў з шапкамі замест
торбачак асцярожна паўзуць да чарэшні, караскаюцца наверх.
Дрыжаць рукі, таропка рвуцца чарэшыны. А потым трэба
ляцець, заціснуўшы ў руцэ шапку са здабычаю.
     – Відаць, Ванька лазіў, – гаворыць Рагозіха. – Злаўлю –
мала яму не будзе!
     І Віцька думае, што трэба хутчэй бегчы да Ванькі і
сказаць, каб не гойсаў перад хатаю Рагозіхі. (252 словы)

Самыя блізкія сябры

Самыя блізкія сябры
     Валодзя з Мішам былі самымі блізкімі сябрамі. Сядзелі
яны за адной партай, думалі адны думкі і, калі трэба, дзяліліся
апошнім. Валодзя кожны дзень даваў спісваць Мішу задачы,
добрасумленна падказваў на ўроках, рыхтаваў для сябра
розныя шпаргалкі. Нават на ўроках умудраўся дапамагаць:
шаптаў мацней за ўсіх, тлумачыў умоўнымі знакамі.
     Іх моцная дружба працягвалася да таго самага дня, калі
на класным сходзе было прапанавана выбраць Валодзю
старастам. І з таго ж дня, як лічыць Міша, Валодзя стаў
здраднікам. Ужо назаўтра ён адмовіўся даць спісаць сябру
задачы. Міша на гэта так моцна пакрыўдзіўся на сябра, што
назаўтра не зайшоў да яго па дарозе ў школу і нават не
павітаўся з Валодзем. Сеў за другую парту, надзьмуўся і
перастаў з ім размаўляць. Так усялякая дружба паміж былымі
сябрамі была скончана.
     І вось аднойчы пасля заняткаў усе разам ішлі дахаты.
Дайшлі да моста. І тут Мішу стукнула ў галаву думка
прамаршыраваць на парэнчах моста. Няхай Валодзя
падзівіцца, які смелы і рашучы Міша, няхай пашкадуе, якога
сябра ён страціў. Балансуючы, як цыркавы артыст на дроце,
Міша пачаў асцярожна перастаўляць ногі. І ўсё ішло напачатку
добра, але вось Мішу захацелася зірнуць, ці ўражаны яго
геройствам Валодзя. Ён павярнуўся, а потым неяк захістаўся і
паляцеў у рэчку.
     Да берага было недалёка, і Міша сам бы мог выплыць.
Але ад страху ён так разгубіўся ў халоднай асенняй вадзе, што
пачаў тануць.
     У той жа момант каля яго ў вадзе апынуўся Валодзя. Ён
падхапіў сябра і пацягнуў яго да берага.
     Мокрыя, як цюцькі, яны вылезлі на бераг. Валодзя
першым памчаўся да вёскі. Калоцячыся ад холаду, за ім
кінуўся і Міша.
     З таго часу хлопцы зноў сядзяць за адной партай. Цяпер
Міша, нарэшце, пераканаўся, што дарэмна лічыў Валодзю
здраднікам. Які ж ён здраднік, калі не пабаяўся ўслед за сябрам
кінуцца ў халодную ваду? Ніхто з хлопцаў гэтага не зрабіў.
     Мінуў цэлы навучальны год, а яны ні разу не пасварыліся,
хоць Валодзя і не дае Мішу спісваць задачы. Але Міша і не
просіць больш у яго сшыткаў, бо навучыўся сам і задачы
рашаць, і дыктанты пісаць. (337 слоў)

У дарозе

У дарозе
     Ехалі ў Мінск. Напярэдадні прайшоў моцны дождж, і мала
хто спадзяваўся, што аўтобус прыйдзе. На шчасце, ён
прыйшоў.
     Людзей набілася паўнютка. Наперадзе сядзеў мужчына
сярэдніх гадоў. Папраўляючы рукою то саламяны капялюш, то
скураны зашмальцаваны партфель, які ўвесь час спаўзаў з яго
гладкіх каленяў, мужчына ўголас абураўся: і што дарогу не
хочуць адрамантаваць, і што аўтобус пасылаюць абы-які. Яму
ахвотна вакол падтаквалі.
     Нечакана аўтобус тузануўся раз-другі і спыніўся. Заглух
матор. Шафёр вылез з кабіны, абышоў вакол машыны і
безнадзейна махнуў рукою.
     Заднія колы ледзь віднеліся з густога месіва. Шафёр
разгублена стаяў ля аўтобуса і неяк вінавата паглядаў то на нас,
пасажыраў, то на машыну.
     Тым часам няўмольна насоўваўся вечар. Трэба было нешта
рабіць. Адны прапаноўвалі прынесці з лесу галля і падмасціць
пад калёсы, паспрабаваць выцягнуць аўтобус сваімі сіламі.
Іншыя раілі не стаяць дарма на дарозе, а ісці да бліжэйшай вёскі
і там заначаваць. Спрачаліся, даводзілі кожны сваё, але ніхто
не шукаў вінаватага.
     І толькі мужчына ў саламяным капелюшы, грэбліва
ступаючы па гразі сваімі моднымі туфлікамі, усё ныў і лаяў
шафёра. А потым, як пачало накрапваць, і зусім схаваўся ў
аўтобус.
     Выбраліся яны з ямы зусім нечакана. Калі ўжо многія з
пасажыраў наважыліся ісці начаваць у вёску, нехта з моладзі
параіў:
     – А мо трактарам паспрабаваць? Бачыў, недалёка на полі
стаяў адзін. Недалёка адсюль. Я схаджу.
     І хлопец пайшоў. Неўзабаве ў змроку бліснулі фары, загуў
матор.
     Праз некалькі мінут аўтобус паехаў далей.
     І як усё адразу змянілася. На чалавека ў капелюшы,
якому раней усе так ахвотна падтаквалі, цяпер ніхто не звяртаў
увагі. Хлопца ж, які прыгнаў трактар, пасадзілі на самае
лепшае месца і клапатліва захуталі ў шарсцяную хустку, каб
сагрэўся: ён быў у адным касцюмчыку і прамок да ніткі. (280
слоў)

Яблычнае зярнятка

Яблычнае зярнятка
     На яблычны Спас у адну кватэру нехта пазваніў.
Гаспадары, убачыўшы бабулю з працягнутай рукой, тут жа
зачынілі дзверы. Яны і сваю маці справадзілі ў дом для старых,
бо ім цесна стала жыць пад адным дахам. Але і пасля гэтага ў
іх успыхвалі сваркі, ад якіх найбольш пакутавала дачушка
Верачка. І зараз, убачыўшы бабулю, якая пайшла ні з чым,
дзяўчынка ледзь не заплакала ад жалю. Прыхапіўшы кавалак
пірага, яна хуценька выбегла на двор. Дагнала бабулю, і тая з
удзячнасцю ўзяла пачастунак, потым засунула руку ў торбу і
дастала адтуль вялікі румяны яблык.
     – Вазьмі, унучка, і пачастуй тату з мамай, – сказала яна.
– Думаю, злыя людзі пачаставалі іх яблыкам разладу. А гэта –
яблык ладу, асвечаны ў храме. Вазьмі з яго зярнятка і пасадзі
ў садзе. Вырасце яблынька, і плады яе дапамогуць людзям
жыць у згодзе-лагодзе. Але зрываць іх трэба на яблычны Спас
і абавязкова асвяціць.
     Дзяўчынка так і зрабіла. Пакаштаваўшы мядовы яблык,
бацька і маці на вачах падабрэлі. Нават забралі з дому для
старых сваю маці, Верчыну бабулю.
     Вясной Верачка ўспомніла пра схаванае зярнятка ад
яблыка і пасадзіла яго ў зямлю на дачы. Усёй сям’ёй даглядалі
маленькі парастак, а затым – дрэўца. Разам з яблынькай расла
і Верачка.
     І вось на яблыньцы з’явілася першая завязь. Калі
прыйшоў яблычны Спас, Верачка сарвала з галінкі румяны
яблык, асвяціла яго ў храме і падарыла суседскай дзяўчынцы,
наказаўшы:
     – Пасадзі з яго зярнятка і вырасці сваю яблыньку. А
пладамі з яе частуй потым людзей, каб яны жылі ў згодзе-
лагодзе. (242 словы)

Камерная зала Вялікага тэатра

Камерная зала Вялікага тэатра
     Камерная зала тэатра – гэта невялікі пакой, дзе ўсе
тэатральныя акцёры ці музы́кі знаходзяцца як на далоні. Яна
прызначана для вузкага кола гледачоў, перад якімі выступае
некалькі артыстаў. Таму тут зусім іншыя зносіны з гледачом,
больш даверлівыя і блізкія.
     У камернай зале Вялікага тэатра Беларусі пануе аўра
сапраўднага музычнага мастацтва і прыгажосці. З 2011 года
гэта зала носіць імя народнай артысткі СССР і Беларусі,
вядомага опернага рэжысёра Ларысы Александроўскай.
     Ларыса Александроўская з’яўляецца ўвасабленнем
Вялікага тэатра. Выдатная артыстка стаяла ля яго вытокаў,
вучылася ў яго заснавальнікаў і стала адной з першых
беларускіх прафесійных спявачак.
      У жыцці актрысы здаралася шмат яркіх і складаных
сітуацый. Напрыклад, аднойчы ёй давялося выступаць з
прывітальным словам перад дэлегатамі з’езду ў Маскве.
Александроўская пачала зачытваць прывітанне,
падрыхтаванае на рускай мове. І раптам яе перапынілі і
папрасілі прамову ад беларускага народа рабіць па-беларуску.
У зале наступіла мёртвая цішыня. Наперадзе яшчэ дванаццаць
старонак тэксту! Александроўская выратавала і сябе, і
беларускую дэлегацыю. Спатрэбілася акцёрская школа і
прафесійная звычка падпарадкоўвацца дырыжору. І
Александроўская працягнула сваё выступленне па-беларуску.
У канцы прамовы ў зале гучалі авацыі.
     З камернай залай звязаны адзін з самых вядомых
творчых праектаў тэатра – “Музычныя вечары ў Вялікім”.
Артысты адкрываюць слухачам дзівосны свет вытанчаных
вакальных і інструментальных мініяцюр, камерных опер,
тэатралізаваных канцэртаў. У рэпертуары выканаўцаў гучаць
як класічныя рускія рамансы, так і творы кампазітараў
дзевятнаццатага і дваццатага стагоддзяў, беларуская камерная
класіка. Музычныя праграмы з вялікім поспехам прадстаўлены
артыстамі тэатра ў шматлікіх дабрачынных канцэртах і
акцыях, гастрольных паездках па Беларусі і далёка за яе
межамі. (247 слоў)

Сучасная сцэна

Сучасная сцэна
     Сучасная сцэна Нацыянальнага акадэмічнага Вялікага
тэатра оперы і балета Рэспублікі Беларусь мае неверагодныя
тэхнічныя магчымасці. Яна абсталявана па апошнім слове
тэхнікі і падобна да робата-трансформера.
     Плошча сцэны – пяцьсот дзевяноста сем квадратных
метраў. Сцэна складаецца з дваццаць адной пляцоўкі, кожная
з якіх можа падымацца амаль на пяць метраў і апускацца на
глыбіню больш за тры метры. Пляцоўкі маюць спецыяльныя
люкі-правалы, праз якія артысты могуць раптам з’яўляцца на
сцэне або знікаць. Для гэтага пад сцэнай ёсць спецыяльныя
ліфты.
     У самай аддаленай ад гледача частцы сцэны захоўваюцца
накладныя падлогі з паваротным кругам, каб акцёры або
дэкарацыі маглі круціцца адносна глядзельнай залы. Яшчэ
ёсць унікальная “бягучая дарожка”, на якой можна рабіць
выгляд, што кудысьці ідзеш, але пры гэтым не знікаць са
сцэны. Сцэна мае нахіл да гледачоў у чатыры градусы, каб з
любога месца ўсё было добра бачна.
     Сучаснае электроннае абсталяванне не толькі дапамагае
змяняць дэкарацыі, але і забяспечвае патрэбнае асвятленне.
Высока над сцэнай размешчаны сафіты – вялікія сцэнічныя
“лямпачкі”, што падымаюцца і апускаюцца на металічных
канструкцыях. Пры гэтым кожны з сотняў асвятляльных
прыбораў можа рухацца незалежна ад іншых, круціцца і
накіроўваць святло ў любую кропку сцэны.
     Аркестравую пляцоўку можна прыбраць у спецыяльную
“кішэню” пад сцэнай, а можна, калі трэба, падняць да ўзроўню
падмосткаў. Тады авансцэна (адкрытая частка сцэны, што
выступае ў залу) становіцца большай яшчэ на сто восем
квадратных метраў.
     Супрацьпажарная заслона здольна аддзяліць сцэну ад
залы менш чым за трыццаць секунд, каб абараніць людзей ад
пажару. Усе мантажныя работы пачынаюцца толькі тады, калі
яна апушчана. (244 словы)

У Купалаўскім парку

У Купалаўскім парку
     Парк імя Янкі Купалы размешчаны ў цэнтры Мінска,
недалёка ад плошчы Перамогі. Улетку парк выглядае
ўтульным і цяністым, узімку – заснежаным. Давайце спусцімся
па прыступках у гэты любімы куточак мінчан.
     Парк быў закладзены пасля вайны. Рукамі жыхароў
горада тут былі высаджаны сотні дарослых дрэў амаль усіх
парод, якія ёсць на Беларусі. Да з’яўлення парку Свіслач у час
веснавой паводкі разлівалася так, што прыносіла мінчанам
шмат бед. Калі пачалі закладаць парк, гэта месца паднялі
амаль на тры метры, а раку ўзялі ў бетонныя берагі.
     Раней на месцы парку былі кварталы драўляных дамоў.
Усё гэта згарэла ў першыя ж дні вайны. Згарэў і дом, дзе жыў
наш народны пясняр. Згарэлі амаль усе яго рукапісы.
Засталася толькі адна таполя, што вартавала ўваход у двор
Купалавага дома. Пасля вайны і яна павалілася ад ветру, а ад
жывых каранёў вырасла новае дрэва. Каля яго ў 1959 годзе
збудавана двухпавярховая камяніца. Гэта Дзяржаўны
літаратурны музей Янкі Купалы.
     Крыху воддаль знаходзіцца фантан “Купалінка”. Як
жывыя, хоць і з бронзы, сядзяць на беразе невялікага азярца
дзве дзяўчыны, плятуць вяночкі з кветак і пускаюць іх на ваду.
А зверху на дзяўчат абрынаецца цэлы дождж пырскаў. На
сонцы яны ўтвараюць вясёлку.
     Аднaк жa пройдземся яшчэ адной прысадаю, каб
сустрэцца з самім Янкам Купалам. Вось невялікі курганок, а
на ім, ахінуўшыся плашчом, стаіць пясняр. Дайшоў да краю і
спыніўся. Унізе бруіць крынічка жывой вады, выбіраючыся з-
пад вялізнай папараць-кветкі. Купала ж з горда ўзнятай
галавой як бы кідае свой пранікнёны позірк да сонца, да зор.
(245 слоў)