Каб мама ўсміхалася

Каб мама ўсміхалася
     Алесеў брат Мікола служыць у арміі. Сумна Алесю без
брата, асабліва цяпер, зімой. Раней ён з Міколам хадзіў рыбу з-
пад лёду лавіць, а сёлета мама не пускае аднаго на рэчку.
     Сеў Алесь за стол, вырваў са сшытка аркуш паперы і
вялікімі літарамі вывеў: “Дарагі брат Мікола! Калі прыедзеш на
пабыўку? Вельмі чакаю цябе”.
     Мінуў тыдзень, другі, і вось прыйшоў адказ.
     “Дарагі Алесік! Ці хутка, пытаешся, на пабыўку прыеду?
Гэта і ад цябе залежыць. Трэба, каб наша мама часцей
усміхалася. Яе ўсмешка мне служыць дапаможа. Так служыць,
каб камандзіры хвалілі. Пастарайся, Алесь, каб мама часцей
усміхалася. Тады і на пабыўку я хутчэй прыеду…”
     Прачытаў Алесь пісьмо, задумаўся: праўда, рэдка мама
ўсміхаецца. Прыйдзе вечарам стомленая. Потым у яго, Алесеў,
дзённік гляне, спахмурнее: “Зноў па матэматыцы тройку
прынёс. Будзем разам задачы рашаць”.
     А раней мама штодзень усміхалася. Пакуль з работы
вернецца, Мікола і ў печцы прапаліць, і бульбы наабірае, і ў
хаце прыбярэ. А цяпер усё адна робіць. Цяжка ёй!
     Апрануўся Алесь, прынёс з дрывотні дроў, запаліў печку і
пачаў задачы рашаць.
    Вярнулася мама з работы, а ў хаце цёпла, утульна.
Усміхнулася сыну, пахваліла.
     Нарэшце скончылася зіма. Аднаго разу ўскапалі Алесь з
мамай градку каля хаты, вяргіні пасадзілі. На лаўку прыселі,
адпачываюць. Глянуў Алесь на вуліцу і вачам не паверыў:
скіроўвае да іх салдат, высокі, прыгожы, са значком на
грудзях.
     Алесь маму апярэдзіў, прыціснуўся да брата, сказаў:
     – Я ведаў, што ты хутка прыедзеш на пабыўку. Цяпер
мама кожны дзень усміхаецца. (240 слоў)

Ісці ў разведку

Ісці ў разведку
    Пайшлі раз Сярожка з Косцікам у лес па ландышы, дзеду
на лекі ад сэрца.
     Усталі раненька, узялі па кавалку хлеба з маслам. На
шашы прагаласавалі, і шафёр узяў іх у кабіну.
     Вось і лес. Пад нагамі шмат розных кветак, а ландышаў
няма. Давялося хлопчыкам ісці ў глыб лесу. А там між зялёных
лісткоў, што раслі з самай зямлі, на тоненькіх высокіх
сцяблінках віселі, нібы завушніцы, белыя званочкі.
     Многа кветак хлопцы не рвалі, толькі каб хапіла дзеду на
лекі. Паклалі ландышы ў мяшэчак і пачалі шукаць дарогу
назад. Косцік, як заўсёды, спяшаецца. Зачапіўся за сук і –
бразь! Паляцеў з усяго размаху. Падбег Сярожа, устаць
дапамагае, а Косцік на нагу стаць не можа. Узяў Сярожа яго
на плечы і панёс.
     Цяжка яму, ледзь дыхае, але ж не кінеш сябра ў лесе, не
пабяжыш адзін дадому. А тым часам і цямнець пачало. Селі
хлопчыкі на зямлю, думаюць, што ім рабіць. Сабраліся ўжо ў
лесе начаваць, дасталі хлеб з маслам. І раптам выходзіць да іх
ляснік. Расказалі яму хлопчыкі пра сваю бяду.
     Узяў ляснік Косціка на рукі і панёс. Але зусім не ў той
бок, куды нёс яго Сярожа. Неўзабаве выбраліся на шашу.
Спыніў ляснік машыну, папрасіў шафёра, каб завёз хлопчыкаў
дадому.
   Назаўтра Сярожа пайшоў адведаць Косціка. А той сядзіць
на ложку, нага ў гіпсе. Убачыў дзед Сярожу, усміхнуўся:
    – Дзякуй за ландышы. З табой можна хадзіць у разведку.
Гэта на вайне так казалі. Пра чалавека, які сябра ў бядзе не
пакіне. (240 слоў)

Каб ведаць…

Каб ведаць…
     У заапарку вясковец Міхась не быў ні разу, таму ўсё яго
ўражвала: і вярблюд, і вінтарогі казёл, і цар звяроў – паважны
леў, што горда трымаў сваю грывастую галаву, і вялікасная
тыгрыца, ад якой нельга было адвесці вачэй…
     Але яго чамусьці зноў цягнула да грыфа. Вялікая чорная
птушка сядзела на зямлі, распластаўшы свае агромністыя
крылы, і сумна пазірала навокал. “І што гэта за жыццё ў птушкі
такое? – абураўся ў думках Міхась. – Не жыццё, а турма!”
Хадзіў па заапарку, а думкі не адставалі: “А што, калі ўзяць ды
выпусціць бедака на волю? Хоць палётае, жыццё ўбачыць”.
     Хуценька збегаў да машыны, каб узяць кусачкі, і выразаў
у сетцы круг. Агледзеўся: нікога побач не было.
     “Ляці, птах! Жыві на волі”, – Міхась махнуў грыфу рукой
на развітанне. Але, ступіўшы колькі крокаў, не вытрымаў і
азірнуўся: чорны грыф паволі падыходзіў да адтуліны ў сетцы.
     А раніцай Міхась зноў быў у заапарку.
     Здалёку не паверыў сваім вачам: па клетцы няспешна
прахаджваўся грыф. “Што ж ты, птах, не ўцёк? Чаму не
паляцеў? Няўжо табе воля не мілая?” – у думках пытаўся ў
грыфа Міхась і нічога не мог зразумець.
     Ды і як было Міхасю зразумець гэту птушку, калі ён
нічога пра яе не ведаў. Не ведаў, што лёс чорнага грыфа быў
незайздросны. Што ў заапарк ён трапіў з цырка, дзе жыў у
вельмі цеснай клетцы і таму нават не ўмеў лётаць. Не ведаў,
што, калі грыфа пасялілі адразу ў вялікі вальер, яму было там
няўтульна. Шмат чаго не ведаў пра грыфа Міхась. (245 слоў)

Ліс

Ліс
     Выправіўся аднаго разу жыхар вёскі Мокрава Міхась
“на паляванне”. Стрэльбу не браў. Паляванне ў яго
своеасаблівае. Яшчэ ніколі ён не прыносіў ні аднаго трафея:
шкадуе жывёлу. А тут, у пойме рэчкі Лань, – рай для рознага
звера і птушак.
     Сярод пажухлай мінулагодняй травы і чароту, дзе бялелі
плямы снегу, Міхась убачыў на купіне маленькі камячок
карычневага колеру з белаватым хвосцікам. На лапках –
кіпцюры. Міхась асцярожна паклаў яго ў кішэню, выбраўся з
балота на дамбу.
     Жонка Міхася Вера расхвалявалася, убачыўшы звярка.
    – Ён жа загіне без маці! Навошта ты яго браў? – накінулася
на мужа.
     – Падумаў, што ён застаўся сіратой і прападзе сярод
балота, – апраўдваўся Міхась.
     Усе губляліся ў здагадках: што ж гэта за звярок? А ён
рос, як кажуць, не па днях, а па гадзінах. Калі падрос, пачалі
даваць малачко з бутэлечкі.
     Ласкавы звярок, якога назвалі Рыжык, аказаўся лісянём.
Калі Рыжык прабягаў міма куратніка, куры пужаліся,
кудахталі. А ліс нібы разумеў, што чапаць гаспадарскіх курэй
нельга.
     Міхась часта браў яго на паляванне. Рыжык прыбягаў на
свіст гаспадара, лашчыўся, як сабака. Міхась быў упэўнены,
што ліс не ўцячэ. Але аднойчы, колькі чалавек ні свістаў, колькі
ні зваў, ліс не прыбег.
     Міхась і Вера вельмі перажывалі, каб яго хто не застрэліў.
     Мінулі дні, тыдні, месяцы.
     Аднойчы з’явіўся прыгожы ліс і паклаў да ног гаспадара
падарунак – мышку. Міхась радасна смяяўся. Рыжык скакаў,
як сабака, лашчыўся, скуголіў, быццам прасіў прабачэння.
Потым адбегся, доўга глядзеў у бок былога гаспадара і знік у
кустах.
     Міхась і Вера сумавалі, але і радаваліся за свайго
выхаванца: значыць, прыжылося лісяня ў роднай прыродзе.
(252 словы)

Некачаная знаходка

Некачаная знаходка
     Вераніка вярталася са школы адна. Ішла праз школьны
стадыён, скарачаючы сабе шлях. Раптам заўважыла ўтаптаную
ў гразь паперку. Прыгледзелася, аж гэта рублі.
     Дзяўчынка ўзрадавалася, падняла грошы. Вырашыла
дома памыць і прасушыць іх. Яна ўжо марыла пра тое, на што
можна патраціць грошы. “Куплю чыпсаў і пайду да Валянцінкі,
– думала яна, – праведаю хворую сяброўку. Не, лепш пакладу
на рахунак мабільнага тэлефона. Ці купіць у кіёску прыгожую
шпільку ў валасы?” Зрабіўшы дома ўрокі, пабегла да сваёй
сяброўкі Валянцінкі. Растлумачыла ёй новае дамашняе
заданне, расказала пра школьныя навіны. А пра грошы
змаўчала. Не хацела, каб сяброўка ведала.
     Вечарам вярнуўся з вуліцы брат Алесь.
     – Ведаеш, – сказаў ён, – Валерык з нашага класа згубіў
грошы. На стадыёне, на фізкультуры. Маці дала яму на
школьныя абеды. Бедны, шэсць урокаў прасядзеў галодны.
     – Няхай не будзе разявакам! – пачырванеўшы, асудзіла
Вераніка.
     – А мне яго шкада, – паспачуваў Алесь.
     Вераніка зайшла ў свой пакой, адчыніла шуфляду і
паглядзела на грошы. “Можа, і не Валерык іх згубіў! А калі ён?
Нічога, другі раз пільнейшы будзе! Не аддам!” – вырашыла
дзяўчынка.
     Яна старалася не думаць больш пра Валерыка. Але ўявіла,
як сядзіць ён галодны ў класе, як сварылася маці, калі расказаў
пра згубленыя грошы. І ёй стала шкада Валерыка. Усю ноч
варочалася з боку на бок, не магла заснуць.
     Раніцай дзяўчынка рашуча забрала грошы з шуфляды.
Паклала іх у кішэньку ранца і рушыла з братам у школу. У
калідоры ўбачыла Валерыка. Твар у яго быў сумны. Вераніка
падышла да хлапчука і працягнула грошы:
     – На, Валерык, я знайшла іх учора на стадыёне. Ведаю,
гэта твае грошы…
     У яе нібы камень зваліўся з сэрца. (259 слоў)

Як Андрэйка памірыў галубоў

Як Андрэйка памірыў галубоў
     Дзьмуў халодны асенні вецер. На пероне людзей было
мала. Андрэйкаў тата размаўляў са знаёмым мужчынам. А сам
Андрэйка з цікавасцю назіраў за галубамі, якія снавалі каля
лаўкі, пераляталі з месца на месца.
      Раптам два галубы пачалі біцца, не падзяліўшы знаходку
– жаўтаватую скурку ад каўбасы. Нарэшце аднаму з іх
надакучыла, мабыць, гэта валтузня, і ён, адляцеўшы ад лаўкі,
сеў на шэрую ад сухой травы клумбу.
      Голуб-пераможца зашчаміў у дзюбцы скурку, пакруціў
галоўкай і паглядзеў на Андрэйку – сведку іх бойкі. Потым,
нібыта прысаромлены хлопчыкам, паляцеў да клумбы. Сеў
побач са сваім супернікам і паклаў перад ім каўбасную скурку.
Але той нават і не глянуў на яе, такую апетытную і жаданую
хвілін колькі назад. Відаць, вельмі пакрыўдзіўся.
     Андрэйку захацелася памірыць галубоў. Нейкі час ён
засяроджана думаў, як гэта зрабіць. І надумаў нарэшце: пэўна
ж, іх зблізіць яго пачастунак. Дастаў з сумкі батон, адламаў ад
яго акрайчык. Пакамячыў у жмені, падышоў бліжэй да
галубоў.
      Галубы паднялі галоўкі, насцярожыліся, але не
спужаліся, не разляцеліся ў розныя бакі. Андрэйка яшчэ раз,
мацней, пакамячыў у жмені батон і не кінуў, а паклаў
асцярожна на зямлю, каля сваіх ног. Затым адышоўся і зноў
сеў на лаўку.
      Бацька ўсё яшчэ размаўляў са сваім знаёмым, паглядаючы
час ад часу за сынам. А галубы тым часам пачалі спорна
дзяўбці духмяныя кавалачкі батона. З’еўшы ўсё, нешта
завуркаталі на сваёй птушынай мове, нібыта падзякавалі
Андрэйку за пачастунак. Узмахнулі крыламі і разам, ледзь не
ў абдымку, паляцелі ў недалёкі скверык. (240 слоў)

Рабіна

Рабіна
     Андрэй з самага дзяцінства марыў пасадзіць якое-небудзь
дрэўца. Але такая мара многім была незразумелая, бо яго вёска
знаходзіцца сярод лесу.
     І ўсё ж перад самай арміяй ён пасадзіў рабіну. Выбраў
месца ў самым глухім кутку за дрывотняю. Калі Андрэй
вярнуўся з войска, то ўбачыў, што яго рабіна не стройнае
дрэўца, а хваравіты дубец. Андрэй выраўняў яго і прывязаў
мяккай вяровачкай да плота.
     Рабінка расла, але ёй ўсё ж нечага не хапала. Лісцікі былі
рэдкія, маленькія і рана пачыналі жаўцець і асыпацца. Пладоў
рабінка не давала, на ёй з’яўляліся нейкія дробныя ссохлыя
зялёныя шарыкі, якія асыпаліся разам з лісцем.
     Аднойчы, прыехаўшы чарговы раз у вёску, Андрэй не
ўбачыў каля дрывотні знаёмых галін з рэдкімі лісцікамі.
Вывернутае дрэва сіратліва ляжала на зямлі. Маці сказала, што
нядаўна быў страшэнны буран, які паваліў плот. Ён упаў на
рабінку і вывернуў яе з зямлі. Плот паправілі, а дрэўца не
чапалі.
     У канцы лета хлопец зноў наведаўся ў вёску. Падаўся да
дрывотні і ахнуў. Рабіна ляжала на зямлі, але была ўся
абсыпаная гронкамі буйных чырвоных ягад. Яна ляжала і
свяцілася затоеным гонарам, што выжыла, што змагла даць
багаты плод, і глядзела на Андрэя з лёгкім дакорам: чаму не
паверыў ёй?
     Ён паглыбіў рыдлёўкай старую яму, паклаў гліны, гною.
Падняў сваё дрэва, падвязаў і паліў.
     І цяпер ён чамусьці ўпэўнены, што рабіна выжыве,
прымецца і будзе жыць да таго часу, пакуль будзе ведаць, што
ў свеце ёсць хоць адзін чалавек, каму яна патрэбна. Чалавек,
які хоць зрэдку ўспамінае і клапоціцца пра яе, для каго ёй
варта жыць. (251 слова)

Рабіць дабро

Рабіць дабро
     За сваю творчую кар’еру народная артыстка Беларусі і
Савецкага Саюза Галіна Кліменцьеўна Макарава сыграла сотні
роляў. Пераважная большасць яе гераінь – простыя жанчыны.
Кожная з іх ва ўвасабленні Галіны Кліменцьеўны мае
непаўторны вобраз і сваю адметнасць.
     Аднак і ў жыцці народная артыстка была даволі
неардынарнай асобай. У яе было абвостранае пачуццё абавязку
перад простымі людзьмі. Яна была з таго ж асяроддзя і
адчувала віну за тое, што ёй жылося лепш. У доме народнай
артысткі быў сапраўдны прытулак. У заднім пакоі жылі
цыркачы-гастралёры. Аднаго з іх паралізавала, і Галіна
Кліменцьеўна даглядала яго як уласнага сына. Цыркач жыў у
народнай артысткі, пакуль за ім не прыехалі сваякі.
     Было ў Галіны Макаравай і некалькі захапленняў. Яна
любіла кнігі, асабліва гістарычныя раманы, сабрала добрую
бібліятэку. Любіла вышываць. Практыкавалася ў вышыванні
намаляваных мужам карцін. Тыя вышыванкі нічым не
саступаюць арыгіналам.
     А больш за ўсё Галіна Кліменцьеўна любіла працаваць на
зямлі. Яна нават неяк пажартавала, што калі б не стала
артысткай, то дакладна стала б старшынёй калгаса.
    Мала хто ведае, што ў свой час Галіна Макарава
падтрымлівала шэфства над кветнікамі на плошчы Перамогі ў
Мінску. Яна жыла ў доме побач і разам са сваім суседам,
таксама аматарам-кветкаводам, даглядала высаджаныя на
клумбах кветкі. Здаралася, што і дзяжурылі па начах, каб
кветкі не зразалі. Адзін год народную артыстку і яе суседа
нават прызналі пераможцамі гарадскога конкурсу па
азеляненні і ўзнагародзілі грашовай прэміяй.
    Асаблівым гонарам народнай артысткі былі эдэльвейсы –
кветкі, якія растуць у горнай мясцовасці. Галіна Кліменцьеўна
сваім працалюбствам і любоўю змагла іх прыстасаваць да
беларускіх рэалій і вельмі ганарылася гэтым.
     Рукамі Галіны Макаравай на плошчы Перамогі таксама
было пасаджана шмат дрэў і кустоў. Усё сваё жыццё яна
спяшалася рабіць дабро. (274 словы)

Балотны агонь

Балотны агонь
     Гэтая бярозка толькі нядаўна пачала расці тут. Закрытая,
засіснутая з ycix бакоў старымі дрэвамі, не бачыла яна сонца,
рэдка калі павяваў на яе свежы ветрык. Яна дрэнна ўяўляла
прастор, сонца і, знаходзячыся тут, сярод гэтых дрэў, як
чужаніца, ні з кім не гаварыла пра свае думкі.
     Адна толькі ўцеха падтрымлівала яе. Уночы, калі заціхалі
вакол птушкі i пераставалі гусці і звінець мошкі ды адны толькі
зоркі свяціліся ў небе, гарэў дзесьці агонь, бледны, неразгаданы
i прыемны. I блішчаў той агонь з-пад нізу, з нейкіх невядомых
абшараў зямлі.
    Балота, на якім прыгожа раскінуўся астравок, дзе расла
разам з другімі дрэвамі i гэтая маладая бярозка, здавалася, не
мела канца-краю. Спрадвеку раслі на астраўку розныя дрэвы.
Па краях цягнуліся маладыя i старыя алешыны. Далей
віднеўся цёмна-зялёны пояс елак. Яшчэ крыху вышэй бялелі
стройныя камлі прыгожых бяроз, сярод якіх былі ліпа, граб,
ясень, вяз. На самай сярэдзіне астраўка раслі магутныя дубы.
   Наша маладая бярозка расла па суседству з вязам. Была
поўнач на зыходзе лета. Неба было цёмнае, укрытае хмарамі.
Яно дрыгацела час ад часу, асвятляючыся бліскавіцамі, ад
далёкага магутнага грому. На балоце прыветна мігцеў той самы
агонь.
    Маладая бярозка радасна трымцела, гледзячы на яго.
Абуджаны раскацістым гулам грому вяз запытаўся ў бярозкі:
– Чаму ты не cпiш, дзіця?
    Бярозка здрыганулася i зрабіла выгляд, што спіць і нічога
не чуе.
     – Чаго ж ты саромеешся? – прыветна сказаў вяз. – Ох,
блазнота! Ты ўглядаешся ў балота, цябе прываблівае агонь?
    Вяз памаўчаў, а потым, махнуўшы галінаю, сказаў:
     – Гэта не агонь.
     – Як, гэта не агонь? Гэта не сапраўдны агонь? – тужліва
спытала яна i пачула, што перад ёю як бы адчынілася нейкая
бязмежная цемра.
     – Гэта гнілякі на балоце свецяцца, – зноў прамовіў вяз.
     Доўга яшчэ гаварыў вяз. А бярозка маўчала i не чула яго
слоў. Цяпер ніякай радасці не было ў яе жыцці.
     Калі гэты выпадак стаў вядомы дрэвам, то яны доўга
шумелі i ніяк не маглі прыйсці да згоды: ці добра зрабіў вяз,
развеяўшы гэту мрою, гэту прыгожую мрою кароткага шчасця
беднай бярозкі? (323 словы)
 

Матылёк

Матылёк
      Мірошка гнаўся за матыльком. Матылёк быў дужа
прыгожы, з шырокімі цёмна-чырвонымі крыльцамі. Такога
матылька хлопчык сустрэў упершыню, таму вельмі хацеў
злавіць яго, пагуляць з ім, а потым паказаць маці.
     Яны мітусіліся на цёплым сонечным лужку, між травы і
кветак. Матылёк як бы дражніў малога: ён то высока ўзвіваўся
ўгору, нібы іскра з вогнішча, то раптам садзіўся на якую-
небудзь аблюбаваную кветку і сам рабіўся кветкай. Нялёгка
было зноў убачыць яго.
     Мірошка то прыпадаў да самай зямлі, заміраў і чуў, як
усхвалявана трапечацца разагрэтае вясёлым паляваннем
сэрца, то кідаўся на кветку за матыльком, сціскаў галоўку
кветкі ў далонях, але ў самы апошні міг матылёк вырываўся ў
неба.
     Быў яркі летні поўдзень з мяккімі белымі воблачкамі ў
сінім небе, з лёгкім ветрыкам. Мясціна, дзе гуляў хлопчык з
матыльком, знаходзілася на невысокай травяністай выспе, у
самым пачатку дзвюх рэк. Якраз тут залатая ад сонца Свіслач
улівалася ў срэбную ад сонца Бярэзіну. Чуўся плёскат вады.
Лётала мноства прыгожых стракоз. Але матылёк быў адзін на
цэлым свеце, і толькі за ім сачылі радасна-насцярожаныя вочы
хлопчыка.
     Нарэшце Мірошку пашанцавала. Ён кінуўся грудзьмі ў
траву, тварам упаў у гарачыя кветкі і схапіў матылька. Радасць
распірала грудзі. Ён перавярнуўся на спі́ну, убачыў над сабой
сакавіты блакіт. Мірошка захлынуўся ад шчасця.
     – Мама, паглядзі! – закрычаў ён. – Я злавіў!
Ён асцярожна, вузенькай шчылінкай адкрыў цесна
сплеценыя далоні, быццам нёс у іх ваду і баяўся праліць нават
кроплю.
     – Ён жывы, – часта дыхаючы, сказаў Мірошка і глянуў
маці ў вочы. – Прыгожы?
Потым Мірошка разняў далоні, і матылёк, нязграбна
махаючы крыльцамі, паляцеў у бок ракі. (250 слоў)