Выратаваны чмель

Выратаваны чмель
     Пасля школы Янка вяртаўся з горада дадому, у сваю
вёсачку, што была за лесам.
     Быў сонечны вясновы дзень. Слухаючы птушак і
любуючыся на жоўтыя агеньчыкі красак, ён непрыкметна
наблізіўся да лесу і зайшоў пад зялёныя сасновыя шаты. Злева
ад дарогі адкрылася вялікая паляна. У гэтым утульным
лясным куточку амаль па-летняму грэла сонца, і хлопчык
прыпыніўся. Тут панавала цішыня. Янку знячэўку выразна
пачулася неспакойнае і непарыўнае гудзенне нейкага
насякомага. Хлопчык прыгнуўся да зямлі і ў леташняй сухой
траве пабачыў такое дзіва: вялікі бухматы чмель ніяк не можа
ўзляцець, бо на спі́не ў яго, на адным крылцы, сядзіць
мурашка, і чмель, хочучы ўзляцець, адно бяжыць па зямлі з
такім жаласлівым гудзеннем, што нельга яму не паспачуваць.
    Хлопчык падняў з зямлі ссохлую галінку і нахіліўся над
чмялём, каб скінуць з яго пякучую мурашку. Але доўга не
ўдавалася вызваліць крылатае насякомае ад бяскрылага, бо
чмель не спыняўся, а ўсё бег і бег. Не ведаючы, як пазбавіцца
ад ліха, чмель за лічаныя хвіліны перабег дарогу і накіраваўся
на паляну насустрач сонцу. І толькі на паляне, ужо крокаў за
пяць ад дарогі, хлопчык злаўчыўся і скінуў галінкай мурашку
з крылца чмяля.
     Вызвалены чмель імгненна ўзляцеў у паветра і паляцеў у
сонечны бок паляны.
     Янка не мог здагадацца, што ж здарылася з чмялём: як
мурашка апынулася ў яго на спі́не? Пасля вярнуўся на дарогу,
паглядзеў на лес. Тут, ля дарогі, побач з хвоямі, стаяла вярбіна,
уся ў жоўценькіх пухнатых коціках, на якіх пчолы збіралі
нектар. А па ствале, па галінках і коціках вярбы бегалі
мурашкі. Хлопчык здагадаўся, што і той чмель прылятаў на
гэту вярбу, збіраў нектар, але, захоплены такім заняткам, не
заўважыў, як з вярбовага коціка на яго перапаўзла маленькая
драпежніца і ўпілася ў яго тонкае і празрыстае крылца…
Хлопчык быў рады, што дапамог чмялю. (291 слова)

Паядынак

Паядынак
     Нідзе так звонка не чуваць спеў жаваранка, як у чыстым
полі. З высокага неба падае, льецца птушыны спеў, нібы
мноства срэбных званочкаў узняло сонца аж пад самыя
воблакі. Стаіш і чуеш, як пранікае птушыная песня ў сэрца,
напаўняе яго радасцю.
     Аднойчы ў поўдзень Васіль стаяў на ўзгорку і глядзеў у
неба, шукаючы ў блакітнай вышыні таго, хто заліваўся песняй.
Ён глядзеў угару, але ў залатым паднябессі заўважыў не
жаваранка, а каршуна. Каршун лунаў высока-высока, нібы
глядзеў адтуль на яго. Хлопчык зацікавіўся: каго ж ён
высочвае, куды кінецца? Васіль спачатку і не прыкмеціў, як ад
самай зямлі з песняй пачаў узнімацца яго жаваранак. Срэбны
званочак падымаў сваю песню ўсё вышэй і вышэй. Каршун
застыў на месцы. Заўважыўшы, што драпежнік не кранаецца,
Васіль насцярожыўся. Няўжо ён цэліцца на жаваранка?
Хлопчык глядзеў, затаіўшы дыханне.
     І хоць адлегласць была яшчэ вялікая, драпежнік не
вытрымаў, кінуўся ўніз. Ён, як маланка, рассек паветра. Потым
імклівы палёт пераламаўся. Драпежнік кінуўся ўбок. Вось ён
амаль прыпаў да зямлі. Раптам над зямлёю палёт яго
выраўняўся. Хлопчык аслупянеў, бо каршун ляцеў прама на
яго.
     І толькі калі драпежнік быў ужо зусім непадалёку, Васілёк
убачыў, як спераду ў яго ляціць, кідаецца ў бакі шэры камячок.
Ён аж уздрыгнуў, калі жаваранак шмыгнуў яму пад вопратку.
      Так хутка, смела і даверліва знайшла сабе птушка
схованку! Хлопчык спачатку нават не мог зразумець, як гэта
здарылася, і міжволі замахнуўся на драпежніка пугай. Ён і
цяпер яшчэ бачыць лютыя каршуновы вочы, разяўленую
дзюбу і растапыраныя кіпцюры і тое, як драпежнік неахвотна
ўздымаўся ўгору!
     А хлопчык стаяў радасны, узнагароджаны птушыным
даверам. (255 слоў)

Выратаванне ластаўкі

Выратаванне ластаўкі
     Была нядзеля. Вырашылі дзед з Арцёмкам паехаць да
возера.
    Пад’язджаючы да азярца, Арцёмка і дзядуля яшчэ здалёк
убачылі, што там адбывалася нешта незвычайнае. Вялікая
чарада ластавак кружыла на адным месцы і шумна, трывожна
крычала.
    Аказалася, птушкі кружылі не над вадаёмам, а над
вялікай чорнай лужынай смалы. Бедная птушка завязла
кіпцікамі ў смале, біла адчайна крыламі, стараючыся вырвацца
з гібельнага палону, але гэта ёй не ўдавалася.
     На шчасце, паблізу ляжала шырокая дошка. Дзед Жэня
падняў яе і адным канцом паклаў на смаляную лужыну, бліжэй
да птушкі. Хуценька, пакуль дошку не засмактала, падышоў
да ластаўкі і асцярожна, каб не пашкодзіць лапкі, вызваліў яе
са смалы. Худзенькае цельца птушкі дробна дрыжэла ад
перажытага страху.
     Ластаўка ў цёплых дзядулевых далонях паціху
супакойвалася. Але ж адпускаць яе пакуль нельга: на лапках
наліплі камякі смалы́.
     Пачалі выціраць смалу́ сурвэткай. Ластаўка зноў
устрывожылася, затузалася: відаць, ёй было балюча. Тады дзед
Жэня і Арцёмка сталі сваім дыханнем грэць смалу, каб яна
лягчэй выціралася з лапак. I гэта ім, здаецца, удалося, бо
птушка зноў супакоілася.
    – Ну вось і ўсё, – з палёгкай сказаў дзядуля, прыдзірліва
аглядаючы сцішаную ластаўку. – Канечне, добра было б яе
лапкі прамыць яшчэ бензінам, але, думаю, рэшткі гэтай смалы
не будуць перашкодай.
     Дзед Жэня выцягнуў руку перад сабою і раскрыў далонь:
      – Ну што, гаротніца, ляці!
    Ластаўка нейкае імгненне яшчэ пасядзела на далоні, нібы
не верачы сваёй волі, а потым узмахнула крыламі і рэзка
набрала вышыню.
     Чарада птушак, якія ўвесь гэты час устрывожана кружылі
над імі, радасна кінулася следам за выратаванай ластаўкай.
(246 слоў)

Свет не без добрых людзей

Свет не без добрых людзей
     Звычайна, калі ў Васіля быў дрэнны настрой, яму чамусьці
ўспаміналася дзяцінства. Успаміналася цёплае лета. Падворак,
на якім пахла смалой і трэскамі, зялёная траўка і гусі. Вялікі
шэры гусак выцягвае доўгую шыю, каб ушчыкнуць яго. Васіль
палохаецца, заве маці. Загнаўшы гусей за шашу, яны з маці
заўважаюць каля аўтобуснага прыпынку згорбленага старога
дзядка.
     – Адкуль вы будзеце, дзядзька? – спыняецца побач маці.
     – Здалёку, мая дачушка. Аж з Убалацця. Чакаю, чакаю
аўтобуса да гарадка, а яго ўсё няма.
     – Ён цяпер будзе толькі заўтра вечарам. Хадземце, у нас
пераначуеце, а заўтра паедзеце ў гарадок, – прапанавала маці.
     Дзядок расчуліўся і часта заміргаў вачамі:
     – А мая ж ты дачушка! Няёмка мне, але свет не без
добрых людзей.
     Дзядок начаваў у іх, вячэраў разам з усімі. Чамусьці
бацька, які звычайна хутка еў, на гэты раз доўга сядзеў за
сталом, размаўляў з дзядулем.
     Тады гэты выраз “свет не без добрых людзей” Васілю быў
незразумелым, але запаў у памяць, не сцёрся. Пазней ён
зразумеў глыбокі сэнс слоў старога чалавека. Не толькі таму
багата на свеце добрых людзей, што нехта дзеліцца з кімсьці
апошнім кавалкам хлеба, падтрымлівае ў цяжкую хвіліну. А
яшчэ і таму, што большасць людзей жыве сумленна, верыць
іншым, можа распазнаць фальш і падман. А добры свет,
напэўна, і складаецца з мільёнаў зярнятак дабрыні і
чалавечнасці. Адно да аднаго – вось аснова жыцця наогул.
     Дзядуля той назаўтра паехаў. А Васілю неяк падсвядома
было добра і радасна за маці і бацьку, і на гусей ён болей не
крыўдаваў. (242 словы)

Каштан

Каштан
     Лепшае імя яму нельга было прыдумаць. Ад выcoкa
ўcкiнyтaй галавы да круглых чорных капытоў ён быў нібы
абліты цёмна-карычневай фарбай. Толькі на гладкім роўным
ілбе акуратным ромбікам свяцілася белая метка, а на пярэдняй
левай назе была белая палоска, быццам нехта далікатна
абвязаў нагу хусцінкай. Сапраўдны Каштан. Тaк ягo i нaзвaў
дзядзькa Мiшa.
     Аднойчы Толік спяшаўся на аўтобус. Выйшаў на
пясчаную дарогу і раптам пачуў наперадзе хрыпенне. У канаве
ля дарогі Толік убачыў задраныя ўгору конскія ногі, якія
малацілі паветра. Гэта быў Каштан. Конь ляжаў на спі́не, а яго
шыю пераціскаў жалезны ланцуг, які губляўся недзе ў траве.
Каштан раскачваўся, каб перавярнуцца і стаць на ногі, але
зрабіць гэтага не мог. Чым бoлeй ён pacкaчвaўcя, тым бoлeй
зaцicкaлacя пятля нa ягo шыi.
      Толік зразумеў, што адбылося. У нізіне заўсёды была
сакаўная трава, і дзядзька Міша любіў навязваць тут Каштана.
Прывядзе, уваб’е ў зямлю металічны штыр, якім заканчваўся
ланцуг, і пойдзе. А Каштан гуляе сабе, колькі дазваляе ланцуг.
Сёння дзядзька забіў штыр блізка ад дарогі. Каштан скуб траву,
выйшаў на дарогу і захацеў пакачацца на пясочку, пачысціць
скуру. Алe каню нe пaшaнцaвaлa: ён лёг каля краю дарогі і
скаціўся з адхону. І вось б’e нaгaмi пaвeтpa, хрыпіць,
задыхаецца.
      Толік паспрабаваў выцягнуць доўгі штыр з зямлі, але не
змог. Тады знайшоў вялікі камень і толькі ім расхістаў, а потым
дастаў штыр. Ланцуг аслаб, і Каштан рыўком перавярнуўся на
жывот, ycтaў нa зaднiя, пoтым нa пяpэднiя нoгi. Узняўcя нa
дapoжкy, cкaлaнyўcя ўcёй cкypaй. Вiдaць, ён ycё яшчэ нe
вepыў, штo выбaвiўcя з пacткi, y якyю caм cябe зaгнaў.
      З таго часу Каштан кожны раз, як убачыць Толіка,
спяшаецца насустрач. А то прыйдзе да двара, пакладзе галаву
на вароты і чакае. Толік частуе Каштана хлебам. Конь мокрымі
губамі бярэ з яго рук лусту за лустай і ківае галавой. Напэўна,
дзякуе. (296 слоў)

Ластаўкі бабулі Паўліны

Ластаўкі бабулі Паўліны
     Бабуля Паўліна адчыніла веснічкі на вуліцу і нібы
спатыкнулася, пачуўшы тоненькі птушыны галасок. Ён быў ціхі
і жаласны, быццам птушанё баялася, каб яго не пачуў сабака
ці кот. Галасок ішоў аднекуль знізу, і бабуля Паўліна кінула
вокам кругом, перш чым ступіць наперад.
     Зямля ля варот была чыстая, кожны каменьчык добра
бачны здалёк. Бабуля Паўліна адышла далей ад веснічак,
уважліва правяраючы ўсё кругом: зямлю, плот, вароты. І тут
вочы яе спыніліся на веснічках, што віселі на тоўстых
металічных трубах, нічым не закрытых зверху. Бабуля
прытуліла вуха да трубы і пачула не то піск, не то ціхае
ціўканне. Відаць, птушанё правалілася ў трубу, само выбрацца
не можа, кліча каго-небудзь.
     Бабуля Паўліна прынесла табурэтку, асцярожна ўзлезла
на яе. Закасаўшы рукаў кофты, паспрабавала дастаць
няшчаснае птушанё, але нічога не атрымалася: труба была
вельмі глыбокая.
     І тут бабуля Паўліна ўбачыла, што над ёй з трывожным
крыкам носяцца ластаўкі. Старая вырашыла паназіраць за імі.
Адна з ластавак раптам села на беражок трубы. У дзюбе ў яе
былі чарвячкі. Ластаўка трошкі пасядзела, потым склала
крылле і шуснула ўсярэдзіну. Праз хвіліну птушка вылецела
адтуль, а на беражок села другая ластаўка з чарвячкамі ў
дзюбе.
     Стала зразумела, што птушаняты сядзелі ў гняздзечку,
звітым у трубе. З таго дня, ідучы на вуліцу, бабуля Паўліна
кожны раз прытуляла вуха да трубы, каб паслухаць галасы
ластавянят.
     Але аднойчы старая не пачула птушынага ціўкання і
перапужалася. Прыслухалася: ціўкаюць, толькі не ў трубе.
Бабуля Паўліна падняла галаву. На доўгіх правадах, што беглі
ад слупа да слупа, сядзела жаўтаротая сямейка ластавак і
перагаворвалася. (251 слова)

Падарунак

Падарунак
    Вавёрачку прынёс з лесу Іванаў бацька. Ён расказаў, як
лесарубы павалілі тоўстую асіну і раптам пачулі глухі галасок,
што ішоў з дрэва. Расшырылі сякерай вузкае дупло і дасталі
адтуль маленькае шэра-карычневае стварэнне з круглымі, як
зярняты, вочкамі і закручаным хвосцікам.
     Вавёрачка адразу ж стала свойскай: яна лёгка ішла на
рукі, брала з далоні семкі, арэшкі, хлеб. Іван часта браў
вавёрачку ў школу, і яна ціха сядзела ў кішэні яго пінжака,
высунуўшы чорны носік, ці спала там у цяпле.
За лета вавёрачка вырасла, поўсць яе распушылася, стала
бура-серабрыстая, бліскучая. А хвост нібы ўтульны шалік:
лягла і накрылася.
     Пад Іванавым акном расла разгалістая яблыня. Іван
расчыняў акно, і вавёрачка лёгка пераскоквала з падаконніка
на галінку, з галінкі – у яблыневы сад. Але варта было
хлопчыку ціхенька пасвістаць – і яна зноў прыбягала да акна.
     З часам вавёрачка пачала хавацца. Ніхто не ведаў яе
схованкі. Абшукалі ўвесь дом, але не знайшлі яе.
     Аднойчы маці Івана ўбачыла ў садзе ўжо дзвюх вавёрачак.
Яны гулялі, спрытна скакалі адна за адной, весяліліся. А праз
дзень вавёрачка дамоў не вярнулася. Іван пагараваў некалькі
дзён і змірыўся.
     Надышлі халады, і трэба было цёпла апранацца. Іван
успомніў пра новае зімовае паліто, што вісела за печчу. Сунуў
руку ў рукаў, а адтуль, як з мяшэчка, пасыпаліся арэхі,
цукеркі, сухарыкі.
     – Гэта вавёрачка зрабіла мне падарунак! – усклікнуў
хлопчык.
     Надзеў Іван паліто, павярнуўся перад маці. На спіне ў
паліто была прагрызена дзірка велічынёю з яблык. А ў рукаве
ляжалі вата, саломінкі, ніткі – сапраўднае ўтульнае гняздзечка.
Дык вось куды хавалася вавёрачка! (245 слоў)

Маленькі вырай

Маленькі вырай
     Жэня ішоў па лесе з трапяткім хваляваннем і ў думках
падыходзіў ужо да высокага трухлявага пня, зламанага бурай,
аглядаў яго, абмацваў, як некалі ў маленстве.
     Калісьці хлопец змайстраваў у гэтым пні ладнае дупло,
кожную вясну старанна падпраўляў яго, і аднойчы там
пасялілася маленькая сінічка. Калі Жэня падыходзіў да пня з
дуплом і зазіраў у дзірачку, на яго, сцяўшыся і прытаіўшыся,
паглядала прыжмураным вокам маленькае жывое шчасце.
Асцярожная сінічка выпырхвала з дупла толькі тады, калі
хлопец крыху адыходзіў, і залівалася такім звонкім
шчабятаннем, нібы другі раз на свет нарадзілася. З таго дупла,
як з чароўнага рукава, у адзін прыгожы дзень Жэня выпускаў
на волю шаснаццаць маладзенькіх птушачак. Былі гады, што і
па два разы рабіў ён гэты свой маленькі вырай.
     Неяк халодным, наскрозь прамжэлым днём Жэню
штосьці павяло ў лес. Хлопец падышоў да дупла – і нібы хто
нядобры знячэўку хвастануў нечым па твары. Параскіданыя, у
мокрым крапіўніку жаласна і квола ціўкалі зусім яшчэ голыя і
няўклюдныя птушаняты.
     “Хто ж павыкідваў іх?” – ашаломлена думаў Жэня.
      А дупло было цэлае! Хлопец адарваў ад яго прыстаўлены
кавалак кары. З гнязда на яго глядзела незнаёмая птушка з
чырвоным ротам. Гэты рот быў такі вялізны, нібы збіраўся
праглынуць чалавека. Жэня выграб тую птушку з чырвоным
ротам у крапіву, а маленькіх голых птушанят, пазбіраўшы,
пасадзіў назад у гняздо.
     Тым летам таксама быў прыгожы сонечны дзень, і Жэня
рабіў свой чарговы маленькі вырай. А зязюля пасля таго ні разу
ўжо не прыносіла ў Жэнева дупло сваіх нахабных падкідышаў.
(242 словы)

Шэрая шыйка

Шэрая шыйка
     Увесь дзень ішоў густы, як мука, снег. Андрэй сядзеў на
дачы і глядзеў, як прыліпаюць да шыб зорачкі-сняжынкі. Яны
ператвараліся ў празрыстыя кропелькі, злучаліся адна з адной
і спаўзалі па акне танюсенькімі струменьчыкамі.
      Нечакана ў акно моцна стукнулася галка і імгненна знікла
з вачэй. Андрэй хуценька падняўся, выйшаў на двор. Галка,
адкінуўшы галоўку, ляжала пад акном на снезе. Яна глядзела
на чалавека вочкамі-гарошынкамі і час ад часу трапятала
ножкай, з кіпцікаў якой сачыліся кропелькі крыві.
      Андрэй ступіў да птушкі, але яна нават не варухнулася.
Асцярожна, каб не патрывожыць хворую ножку птушкі,
хлопец падняў галку са снегу і прынёс у пакой. Там прамыў
кіпцікі лёгкім растворам ёду і забінтаваў ножку. Потым парэзаў
на маленькія кавалачкі мяса, паклаў іх у сподачак і пачаў
карміць галку. Але Шэрая шыйка (так Андрэй назваў сваю
новую знаёмую) на сподачак з мясам нават не глянула. Тады
Андрэй адзін кавалачак мяса паклаў у птушыную дзюбку, але
нічога не атрымалася. Хлопец пакінуў хворую птушку на
крэсле, пагладзіў яе па галоўцы, сподачак паставіў побач, а сам
на двор падаўся.
     Пакуль склаў дровы, пачало шарэць. Андрэй вярнуўся ў
пакой, запаліў святло. Глянуў на крэсла, куды паклаў Шэрую
шыйку, і заўсміхаўся. Галка вочкі-гарошынкі заплюшчыла,
спіць, а ў сподачку няма ніводнага кавалачка мяса.
     Калі скончылася мяса, Андрэй карміў Шэрую шыйку
хлебам. Апетыт у птушкі быў такі, што пазайздросціць можна.
     Праз месяц ножка ў Шэрай шыйкі паправілася. А яшчэ
праз нейкі час, калі шчодра засвяціла сонейка і заплакалі
ледзяшы, галка занепакоілася, пачала стукацца ў шыбу. “Свой
час – ягадзе, свой час – баравічку. Вось гэты самы час і Шэрай
шыйцы наступіў, – падумаў Андрэй. – У канцы красавіка галкі
ўжо яечкі пачынаюць несці”.
     Хлопец адчыніў фортку і выпусціў птушку на волю. (276
слоў)

На дачы

На дачы
      Шмат клопатаў у Арцёмкі на дачы. Найперш – назіраць
за бусламі. Адразу за агароджай на дрэве зроблена буслянка.
Зранку і да позняга вечара тут кіпіць работа. Калі Арцёмка
прыязджае на канікулы, у гняздзе ўжо з’яўляецца двое, а то і
трое маладых буслянят. Пацешна глядзець, як яны вучацца
лётаць: стануць на край буслянкі і доўга не адважваюцца
скокнуць уніз. Але бацькі ім строга выгаворваюць за
нерашучасць, незадаволена клякочуць, а калі і гэта не
дапамагае, то проста выпіхваюць іх з гнязда. Арцёмка бачыў
гэта на ўласныя вочы. Падаючы, маладыя буслікі пачынаюць
сутаргава махаць крыламі, спыняюць падзенне і нават крыху
набіраюць вышыню. Але далёка ляцець яшчэ баяцца: зрабіўшы
круг, вяртаюцца ў гняздо. А праз нейкі час урок гэты
паўтараецца. І з кожным днём палёт маладых буслоў становіцца
ўсё больш упэўненым.
     Летась тут ледзьве не здарылася бяда. Раніцаю, як
звычайна, Арцёмка прыбег у альтанку, каб паназіраць за
бусламі. Але ў той дзень яны паводзілі сябе неяк нязвыкла,
кружылі вакол дрэва, то апускаючыся амаль да самай зямлі,
то зноў набіраючы вышыню, і ўвесь час трывожна клекаталі.
Падышоўшы бліжэй, Арцёмка ўбачыў, што ў траве пад дрэвам
бездапаможна трапечацца малое бусляня. Напэўна,
неасцярожна крутнулася і выпала з гнязда.
     Арцёмка паклікаў дзеда. Удваіх яны ўважліва агледзелі
перапалоханае, насцярожанае бусляня. На шчасце, ні крылцы,
ні лапкі ў яго не былі пашкоджаны. Аднак самастойна
вярнуцца ў гняздо птушаня не магло: яно ці то балюча
ўдарылася, ці яшчэ не хапала сілы.
     Дзеду з Арцёмкам самім рады даць не ўдалося. Залезці на
высокае дрэва яны не змаглі, а такой лесвіцы, каб яна дастала
аж да буслянкі, у іх не было. Тады дзядуля пазваніў мясцовым
ратавальнікам. Тыя прыехалі на машыне з кранам і за некалькі
хвілін даставілі няўдачлівую малечу ў гняздо. (279 слоў)