Стары лес

Стары лес
     Гэта быў старасвецкі лес, у ім былі такія пушчы і нетры,
аб якіх не ведаў ніхто на свеце. Поўны месячык раз у чатыры
квадры ўсплываў на сярэдзіну неба і адтуль рыхтаваўся
пацікавіцца, што дзеецца пад паветкаю густога лісця. Але яму
лягчэй было б разгледзець, што робіцца пад страхою ў хаце
чалавека, чым прабіцца праз галіны адвечных гушчароў.
Сумаваў тады круглявы блішчасты месячык, хаваў свой твар у
светлых хмарках. Само яснае сонейка ледзь-ледзь прапускала
залатыя косы і даставала толькі да палавіны. На самым нізе
панаваў цянёк і прахалода. Звяры і птушкі не мелі адвагі
збірацца ў нетрах лесу. Там жыла адна тая таямнічасць, што
запаўняла гэтыя нетры страхам і нікому не вядомымі падзеямі.
     Праз гушчары, пад павеццю зялёнага галля, прабівалася
бліскучая стужка халоднай вады і дзяліла пушчу на дзве
часткі. Абодва берагі рэчкі былі густа зарослыя старымі
дрэвамі. Яны прасціралі сваё галлё над рэчкаю і перапляталіся
паміж сабой. І лес па адзін бок рэчкі, і лес па другі яе бок быў
адным лесам, і тое, што рабілася на адным беразе рэчкі, было
таксама справаю другога берага. Адным словам, у лесе быў
адзін супольны клопат, адно жыццё.
     Рэчка была невялікая: у лесе яна пачыналася, у лесе і
заканчвалася. Канчалася яна пышным і прыгожым возерам.
Вакол возера, як вежы, стаялі мудрыя дубы. У гэтым ланцугу
вельмі важных з’яў, у гэтай пушчы рэчка займала не апошняе
месца, хоць справядлівасць вымагае сказаць, што яна і не
думала займаць такога месца.
      Доўгія-доўгія гады, цэлыя вякі жыла пушча згодна і
шчасліва, жыла поўным, багатым жыццём. (250 слоў)

Дарога дадому

Дарога дадому
     Калі Ігнась прадраўся праз густыя кусты крушынніку,
перад ім адкрылася нешырокая лугавіна, якая слалася між
дзвюма сценкамі лесу ў адзін і ў другі бок. На лугавіне зелянеў
роўны майскі травастой. Каля лесу трава была невысокая і
рэдзенькая, дзе-нідзе, нібы зялёныя вожыкі, вытыркаліся
буйнаватыя купінкі кругляцу. На другім баку лугавіны цямнеў
алешнік, за ім цягнуліся ўверх кучаравыя хвоі ўперамешку са
светла-зялёнымі бярозамі.
      За гэтым лесам – яго родная вёска! З грэбелькі ў яго вёску
вядзе каляіністая дарога. Ступіш на яе – і менш чым праз
гадзіну ты дома…
     Між прысадзістых цёмных елак у вочы кінуліся
галінастыя кусты арэшніку. Там некалі малым шукаў ён у
густой лістоце арэхі. Каб іх дастаць, падскокваў, хапаўся за
таўставатую, не вельмі падатную галіну і лез уверх, пакуль яна
не згіналася так, што яго ногі датыкаліся да зямлі. Уперадзе
віднелася даўняя Ігнасева знаёмка: незвычайна вялікая,
раздвоеная ад сярэдзіны, вельмі разгалістая хвоя. Малым ён
збіраўся пашукаць там гняздо дзікіх галубоў, што выпырхвалі
з яе дупла.
     З гушчару Ігнась вельмі скора выйшаў на шырокія лугі-
пералогі. Бязмежныя лугавыя прасторы раскінуліся ў
паўднёвым ад вёскі баку.
     Родная вёска! Няўжо гэта сапраўды, а не ў сне бачыць яе
ён сёння? Тут жа пад зычнае кігіканне кнігавак і многагалосыя
жабіны хоры хадзіў-гуляў ён некалі з касой, зграбаў у стагі
мурожнае сена, сустракаў золкія росныя раніцы і ясную
чырвань вячэрніх зарніц.
     Ігнась пастаяў каля лесу, прыслухаўся. Цішыня.
Хілячыся бліжэй да хмызняку, пайшоў травяным грудам. Каля
ясеневых кустоў убачыў знаёмае счарнелае вогнішча, сіўцовае
куп’ё.
     Гэта вогнішча, гэта куп’ё – жывы напамін пра яго
дзяцінства і маладосць. (250 слоў)

Дома

Дома
     Няма нічога лепшага за раніцу ў роднай матчынай хаце.
Маці ўжо даўно ўстала і асцярожна, каб не разбудзіць, ціхенька
тупае па хаце. Яна назбірала бульбы, перамыла яе і цяпер
перакладвае дровы ў печы. Нават і так, лежачы ў пасцелі з
заплюшчанымі вачыма, можна зноў бачыць, як яна паскладала
паленцы, варушыцца ля печы. І матчыны словы, і ласка яе, і
такі знаёмы дамашні пах зноў вярнулі Івану адчуванне радасці
жыцця. Ён зноў дома і бачыць клапатлівую немітуслівую
матчыну работу. Яна ёсць, жывая, усё такая ж руплівая,
ашчадная, з заціснутымі пад хустку валасамі.
     І ён успомніў пра той страх, што часам надыходзіць на яго
там, у Мінску, калі доўга няма ад яе пісем. Парадаваўся гэтаму
страху, таму што ён ёсць, што гоніць яго на вакзал, у цягнік.
А пасля – гэтыя дзесяць кіламетраў, калі бяжыш усё хутчэй і
хутчэй, баючыся, каб хаця з ёй усё было добра, і не верыш у
сваю боязь. А потым на дварэ, пастукаўшы ў шыбу, напружана
чакаеш, калі пачуецца лёгкі шоргат і жывое варушэнне на
печы. Блісне святло – і вось ужо ён абнімае яе – цёплую ад
печы, маленькую, бездапаможна зажмураную ад яркага
святла, адчувае шурпатасць яе разагрэтай сном мяккай шчакі
і пакатасць вузкіх прыгорбленых плячэй.
     Супакоеная, радасная, што прыехаў сын, яна думае пра
дзяцей, і ёй прыемна думаць, бо гэтыя думкі адкрываюць ёй
яе самую не такой, якой яна прывыкла сябе лічыць,
маленькай, слабай, а другой – моцнай, упэўненай, прыгожай.
     Усё жыццё ёй было некалі думаць пра сябе. Маці заўсёды
думаюць пра дзяцей, і толькі пасля пра сябе. (250 слоў)

Родны куточак

Родны куточак
     Ёсць у кожнага з нас куточак зямлі, да якога мы заўсёды
імкнемся ўсімі лепшымі думкамі, усім сэрцам сваім
прыварожаны. Адсюль і пачынаецца для нас Радзіма, увесь яе
неабдымны свет. І дзе б мы ні былі, куды б ні закінуў нас лёс,
сілай незразумелай і неадольнай нас цягне туды, да дзяцінства
і да юнацтва нашага мілага. Кожная такая сустрэча абяцае
нямала: жыццё заўсёды здзіўляе радасцю свайго стварэння. І за
справамі людзей, якія жывуць у гэтым дарагім для сэрца
куточку, сочыш асабліва раўніва і асабліва ўважліва.
     Для некаторых беларусаў гэтым куточкам з’яўляецца
Полаччына – край блакітных азёр, звонкіх і чыстых крыніц,
пявучых і меднастволых бароў. Край, у косы якога ўплецены
стужкі задумлівых рэк і азёр. Край, дзе крыляюць вольныя
вятры, дзе песні самыя звонкія і мілагучныя лунаюць пад
блакітным небам.
     Усё, што выпала перажыць нашай зямлі беларускай: і
захапленне тымі вырабамі, якія зроблены працавітымі рукамі
яе жыхароў, і горыч няволі, і радасць вялікіх перамог – як у
кроплі расы, адбілася ў лёсе Полаччыны, а радасць і слёзы яе
– у лёсе нашай зямлі беларускай.
     Вельмі многае выпала бачыць і чуць крутым дзвінскім
хвалям. У іх адлюстраваны не толькі старыжытны Полацк і яго
юны брат Наваполацк – горад нафтапераапрацоўшчыкаў і
будаўнікоў, хімікаў і энергетыкаў. У іх няспешнай гаворцы
гучыць пранікнёны спеў весляроў гандлёвых суднаў на шляху
“з варагаў у грэкі”, прычытанні жанок, што павялі на бітву
дружыннікаў Якава Палачаніна, аб храбрасці якога высока
адазваўся Аляксандр Неўскі. Помніла Полаччына, і не раз
паўтаралі жыхары гэтага слаўнага горада словы легендарнага
палкаводца: “Хто з мячом да нас прыйдзе, ад мяча і загіне”. (
254 словы)

У родных мясцінах Адама Міцкевіча

У родных мясцінах Адама Міцкевіча
     Цудоўны і слаўны Наваградак, горад на высокіх узгорках,
які ў далёкія часы быў сталіцай Вялікага Княства Літоўскага.
Там, на адным з зялёных узвышшаў, падымаюцца
рамантычныя руіны старажытнага замка. Цёмны сілуэт
разбуранай замкавай сцяны вырысоўваецца на фоне блакітнага
неба, а ўнізе далёка рассцілаецца паэтычны краявід
Наваградчыны.
      Гэта былі любімыя мясціны Адама Міцкевіча – вялікага
славянскага паэта. У ваколіцах Наваградка ён нарадзіўся, у
самім горадзе вырас. Многае тут звязана з памяццю пра
вялікага паэта. У доме, дзе вырас паэт, дзе жыла калісьці сям’я
яго бацькі, наваградскага адваката Мікалая Міцкевіча,
створаны літаратурны музей. У ім захоўваюцца многія
асабістыя рэчы паэта, яго рукапісы і першыя выданні твораў.
     Побач з руінамі замка знаходзіцца Курган
Бессмяротнасці, насыпаны рукамі наведвальнікаў гэтых мясцін
у памяць пра Адама Міцкевіча. Кожны прыносіў і сыпаў сюды
жменьку зямлі. Так і ўзняўся высокі курган, вакол якога
растуць ліпы і клёны.
     Наваградак звязвае з шашой Брэст – Мінск так званая
дарога Адама Міцкевіча. Абапал яе цягнуцца дубовыя і
кляновыя лясы. Між магутных ствалоў высокіх дрэў зіхаціць
сіняя гладзь возера Свіцязь, праслаўленага паэтам у сваіх
творах. Вада ў возеры надзіва чыстая і светлая. Зялёнай сцяной
абступілі возера векавыя дубы. Па яго берагах любіў хадзіць
Адам Міцкевіч. Прыгожае і паэтычнае возера, прыгожыя і
паэтычныя, звязаныя з ім, старажытныя легенды і паданні.
Возеру Свіцязь паэт прысвяціў свае балады “Свіцязь”,
“Рыбка”, “Свіцязянка”. На яго берагах штогод праводзіцца
свята песні. Сюды, на Свіцязь, прыходзяць і прыязджаюць
людзі з бліжэйшых вёсак, гарадоў, суседніх раёнаў. Над
чыстымі водамі возера гучыць музыка. Тут адбываюцца
канцэрты народнай самадзейнасці. ( 250 слоў)

Некрануты куток

Некрануты куток
     У Белавежскай пушчы пануе цішыня і спакой. Здаецца,
сама гісторыя дрэмле ў гушчары вялікага лесу. Задуменнымі
сведкамі даўніны паўстаюць высозныя хвоі, магутныя дубы,
кашлатыя елкі. Тут жылі нашы далёкія продкі, і пушчанскія
нетры не толькі давалі ім магчымасць здабываць ежу, будаваць
жытло, але і напаўнялі душы пачуццём еднасці з прыродай.
Помняць гэтыя мясціны і князя Вітаўта, які шэсць стагоддзяў
таму спыняўся тут на начлег, паляваў на лясную жыўнасць.
Менавіта ён, разумеючы неабходнасць захавання ляснога
багацця, устанавіў правілы аховы запаветнага кутка нашай
Айчыны. І сёння мы маем кавалачак некранутай гісторыі,
сапраўдную нацыянальную скарбніцу.
     Пушча здаўна з’яўляецца крыніцай натхнення для
майстроў слова. Хто толькі не прысвячаў лясным абшарам
паэтычных радкоў, прасякнутых шчырай любоўю да роднага
краю! Ад Міколы Гусоўкага, які ўславіў у сваёй бессмяротнай
паэме ляснога волата – зубра, да Янкі Купалы, Максіма
Багдановіча, Уладзіміра Караткевіча. Знакамітыя «Песняры»
адну са сваіх самых вядомых музычных кампазіцый прысвяцілі
Белавежскай пушчы.
     Зімовая Белавежская пушча – гэта асобны сусвет. Пад
снежнай коўдрай заснулі травы і дрэвы, у сваіх сховах стаіліся
лясныя насельнікі: рысі, лісіцы, зайцы, алені, ласі. Але
менавіта завірушнай парою Белавежская пушча прываблівае як
беларусаў, так і іншаземных гасцей, бо тут знаходзіцца сядзіба
беларускага Дзеда Мароза.
     Унікальны комплекс штогод наведвае каля ста тысяч
турыстаў. Іх сустракаюць адметныя драўляныя скульптуры
казачных персанажаў, навагодняя прыгажуня ёлка,
разнастайныя забаўляльныя праграмы і, вядома, сам гаспадар
сядзібы. Свой радавод ён вядзе ад старажытнага
ўсходнеславянскага бога марозу і холаду Зюзі.
      У кожнага чалавека ў душы ёсць некрануты куток, дзе
жыве дзіця. Такім кутком у маштабах нашай сінявокай краіны
падаецца Белавежская пушча. А незвычайная сядзіба з яе
гасцінным гаспадаром сведчыць пра тое, што дзяцінства ніколі
не канчаецца, а ўсе мы – дзеці роднай маці Беларусі. (272
словы)

Бярозка на балконе

Бярозка на балконе
    Іван распакаваў невялікі дарожны чамадан і выйшаў на
прасторны балкон санаторыя. Высока над зямлёй насіліся
хуткакрылыя ластаўкі. Вялікім ружовым шарам кацілася за
густую сцяну лесу сонца. І ластаўкі ў небе, і захад сонца
радавалі сэрца. “Нарэшце пасля дажджлівага тыдня
ўсталюецца надвор’е”, – падумаў Іван і павярнуўся, каб ісці ў
пакой. Але не паспеў зрабіць і кроку, як замёр ад здзіўлення.
У кутку балкона расла ладная бярозка. Іван падышоў бліжэй
да дрэўца, замілавана дакрануўся да цёмна-зялёных лісцікаў і
здзівіўся яшчэ болей. Тоненькі стволік маладзенькай бярозкі
браў свой пачатак з невялікай шчылінкі ў бетоне.
    Як трапіла на балкон бярозка? Іван ведаў, што восенню,
калі ападаюць з дрэва лісты, разам з імі ляціць і бярозавае
насенне – лёгкі самалёцік з двума малюсенькімі крыльцамі-
парашуцікамі. Ветрык-гарэза падхоплівае самалёцік, і плыве ён
над лясамі, палямі, аж пакуль не апусціцца на новую мясціну.
Там, дзе ўпала насенне, вырастае бярозка.
    Вось так і апынулася бярозка на балконе. Насенне яе
трапіла ў шчылінку. Але колькі спатрэбілася бярозцы сілы і
мужнасці, каб замацавацца ў бетоне сваімі каранямі! Бярозка
шалясцела лісцікамі, а Іван стаяў і не мог налюбавацца ёю.
    Вечарам, калі пачало цямнець, узняўся вецер. Яркімі
зігзагамі распорвалі неба бліскавіцы, грукацеў гром. Дождж
ішоў цэлую ноч, ліў як з вядра. Такой навальніцы гэтым летам
яшчэ не было.
    Усю ноч стукалася ў акно бярозка, спалоханая моцнымі
перунамі і ліўнем. Калі час ад часу неба падсвечвалася
асляпляльна-яркімі маланкамі, было відаць, як па кары
ручайкамі каціліся слёзы.
    Іван думаў, што бярозка не вытрымае гэтай цяжкай і
жудаснай ночы. Але раніцаю, калі расчысцілася ад хмар неба і
сціхла навальніца, дрэўца зноў засвяцілася радасцю. Весела
зашалясцелі лісцікі, абтрасаючы з сябе апошнія кроплі
навальніцы. (268 слоў)

Якуб Колас і прырода

Якуб Колас і прырода
     Якуб Колас вельмі любіў прыроду. Коласаўская любоў да
зямлі, да прыроды мела глыбокія карані. Ён глядзеў на
прыродныя з’явы не толькі як мастак, які тонка адчуваў
прыроду і мог перадаць усю яе прыгажосць, яе паэзію, усе
адценні яе хараства ў сваім трапным слове. Ён глядзеў на ўсе
з’явы прыроды і вокам селяніна, які бачыць у зямлі, перш за
ўсё, сродак існавання, які цэніць тое, што так ці інакш спрыяе
добраму ўраджаю, а гэтым самым і дабрабыту людзей, іх
шчасцю і радасці.
     Іншы раз можна было застаць Коласа засмучаным. Ён
нервова пастукаў пальцам па шкле насценнага барометра.
     – Яшчэ некалькі такіх дзён, і ўсё завяне, засохне, –
кінуўшы трывожны позірк на яснае сонечнае неба,
незадаволена адыходзіў да акна.
     Трэба было бачыць Коласа, радаснага, шчаслівага, калі ў
спякотныя дні перападалі добрыя, спорныя дажджы.
     – Гэта, брат, не дажджы, а золата. Будзе і хлеб, будуць
і травы на лузе, і грыбы, і ягады ў лесе.
     Па колеры неба ў час захаду сонца, па руху і форме
аблачынак, па шолаху лісця ў лесе, па паводзінах жывёлы,
якая вечарам ідзе з поля, па птушынаму гоману, па
асаблівасцях азёрнай хвалі, па водары асобных кветак, які то
слабее, то мацнее, – па ўсіх гэтых шматлікіх, незаўважных для
звычайнага вока народных прыметах Колас мог вызначыць,
якое будзе надвор’е.
     Ён любіў упрыгожваць зямлю. Пасля Вялікай Айчыннай
вайны ён пасадзіў пладовы сад каля свайго дома. Любіў ён
чыстыя баравыя лясы, дзе прасторна воку, дзе над галавой
ніколі не змаўкае вячысты гоман хвойных вяршынь, дзе ў
дастатку і паветра, і сонца. (250 слоў)

На радзіму

     Нечакана для сваякоў Максім Багдановіч праявіў
упартасць і, паклаўшы ў маленькі фанерны баульчык некалькі
кніжак, рукапісы, развітаўся і сабраўся ў Беларусь. Ён нават не
хацеў, каб яго праводзілі на вакзал, але бацьку ў гэтым ён не
мог адмовіць.
     Поезд набаўляў хуткасць. Пэўны час Максім глядзеў у
акно, але стаміліся вочы, і ён пачаў пазіраць на пасажыраў.
Жавалі, прычмоквалі, глыталі, аблізваліся, смакталі ўсе ў
вагоне. Размовы пра продаж і набыццё маёмасці, быццам і не
было вайны.
     Злосць і агіда пачалі душыць Максіма. На станцыі ён
перайшоў у вагон трэцяга класа, напоўнены дробным людам,
салдатамі, сялянамі. Багдановіч паставіў на падлогу баульчык і
апусціўся на яго. І тут яго ўзяў кашаль…
     Максім доўга не мог гаварыць, ён толькі слухаў. Праз гэты
прыступ усе да яго паставіліся даверліва і апавядалі пра свае
турботы. З гэтых апавяданняў паўставала перад паэтам
народнае гора – маўклівае, шэрае, няўхільнае.
     А за вокнамі была ўжо Беларусь – вузкія палоскі зямлі,
узгоркі з соснамі, дзікая груша сярод поля, саламяныя стрэхі…
     Недалёка ад Мінска поезд спыніўся. Максім Багдановіч
выйшаў з вагона. Чыгунку пераразала дарога, і па ёй
бясконцай чарадой цягнуліся калёсы, пешаходы, прывязаныя
да вазоў каровы. Ён пераходзіў ад воза да воза, слухаў жанчын,
дзяцей, старых, і яго мучыла пытанне: паэт, што ты зрабіў для
шчасця народа? На адным з вазоў сядзела дзяўчына гадоў
сямнаццаці і чытала кніжку. Паэт хацеў даведацца, што
дзяўчына чытае, але яна адказала жартам.
     – Хоць імя сваё скажыце, – засмяяўся паэт.
     – Вераніка, – ціха прамовіла дзяўчына. – А ваша?
     – Ахрысцілі Максімам.
     Дзяўчына паднялася. На твары было здзіўленне.
     – Кніжку напісаў таксама Максім, – узрушана прамовіла
яна. – Па-нашаму напісана кніжка. Назва яе “Вянок”.
     Ён хацеў нешта сказаць, але не паспеў. Воз з дзяўчынай
праплыў перад яго вачыма і знік. На яго месца прыйшлі шэрыя
світкі, вазы, коні. (284 словы)

Максім Багдановіч

Максім Багдановіч
     Максім Багдановіч з’яўляецца зоркай беларускай паэзіі.
Ён памёр зусім яшчэ маладым, на дваццаць шостым годзе
свайго жыцця, не паспеўшы сказаць у літаратуры пра многае
з таго, што яго хвалявала. Але за сваё кароткае жыццё вельмі
шмат зрабіў паэт для развіцця і ўдасканалення беларускай
літаратуры. Творчасць яго стала каштоўным набыткам
духоўнай культуры нашага народа. Усё сваё кароткае жыццё
ён аддаў служэнню свайму народу.
     Рос Максім у сям’і, дзе многа ўвагі аддавалася выхаванню
дзяцей. Бацька развіваў назіральнасць, прывіваў жывую
цікавасць да прыроды, любоў да мастацтва і прыгожага
пісьменства. Таму не дзіўна, што ў Максіма вельмі рана
абудзілася цікавасць да чытання кніг. У школьныя гады ён
амаль не расставаўся з кнігамі, за што бацька называў яго
Максім Кніжнік. Кнігі Максім браў з бацькавай бібліятэкі, дзе
былі выданні пра Беларусь, яе гісторыю, зборнікі беларускіх
песень і казак.
     Вельмі рана праявіліся ў Максіма творчыя здольнасці.
Ужо ў дзесяць гадоў ён пачаў пісаць вершы. Гады вучобы ў
Нясвіжскай мужчынскай гімназіі, а пасля ў Яраслаўскім
юрыдычным ліцэі былі надзвычай важным этапам у духоўным
і творчым развіцці беларускага паэта. Гэта былі гады
настойлівай працы над сабой, сур’ёзнай вучобы, паглыблення
ведаў. Усе сілы, вольны час ён аддаваў літаратуры. Паэт
самастойна вывучыў некалькі замежных моў, каб у арыгінале
чытаць творы славянскіх і заходне-еўрапейскіх пісьменнікаў.
     Пачаткам літаратурнай дзейнасці паэта стала апавяданне
“Музы́ка”, надрукаванае на старонках газеты “Наша ніва” ў
тысяча дзевяцьсот сёмым годзе. А праз шэсць гадоў выходзіць
з друку першы і, на жаль, апошні прыжыццёвы зборнік вершаў
“Вянок” – бессмяротны помнік паэтычнаму таленту Максіма
Багдановіча, помнік яго грамадзянскага подзвігу. (250 слоў)