Дзедава навука

Дзедава навука
     Восенню тысяча дзевяцьсот сорак трэцяга года ў вёсцы
нечакана з'явілася шмат бежанцаў. Фронт праходзіў зусім
блізка і спыніўся недалёка ад Горак. Таму немцы з раёнаў
будучых ваенных дзеянняў выганялі мясцовае насельніцтва. У
адной з хат пасялілася жанчына з малым дзіцём і хлапчуком,
крыху старэйшым за гаспадарова, якога звалі Пеця. Хлопцы
адразу ж добра пасябравалі.
      Пасля ў вёску раптам наехалі і немцы. Гэта была
адведзеная з фронту на адпачынак нямецкая вайсковая часць.
Адчувалася, што былі яны моцна пабітыя і таму вельмі
злосныя. Па ўсёй вёсцы выставілі сваіх вартавых. Каля лазні
таксама тупаў нямецкі салдат са зброяй. Пахадзіўшы крыху,
ён заўважыў, што лазня нядаўна была натоплена і яшчэ не
зусім выстудзілася. Зайшоў туды пагрэцца і зачыніў за сабой
дзверы.
      Пецька паклікаў гаспадаровага сына Васіля і прапанаваў
зашчапіць дзверы лазні на кручок. Сказана – зроблена. Праз
некаторы час немец памкнуўся выйсці з лазні, але дзверы не
адчыняліся. Грымнуў нагой, але дарэмна. Пачаў грукаць, а
потым стрэліў. Прыбеглі нямецкія салдаты. Вырашылі, што
гэта дзедавых рук справа, сталі пагражаць зброяй. Дзед неяк
паставіў кручок, ляпнуў дзвярыма, і тыя, на шчасце, самі
зачыніліся. Тады дзеда адпусцілі.
      Упершыню і ў апошні раз дзед унука ў гэты дзень
адлупцаваў. Той жа чамусьці шкадаваў не сябе, а дзеда,
бачачы, як ён перажывае. Потым дзед узяў унука да сябе на
калені, вымавіўшы: “Я ж табе казаў, не будзь дурнем”. Хлопец
тады зразумеў, што дурнем можна быць па-рознаму. І перш
чым што рабіць, трэба больш думаць, каб ім не быць. (240 слоў)

Выратаваная буслянка

Выратаваная буслянка
      Калі бой за сялом сціх і фашысты, хто з іх выжыў, уцяклі,
вясковыя людзі і байцы ўбачылі: гарыць старая высокая ліпа.
На вяршыні дрэва прыляпілася буслянка. Бусляняты
бездапаможна высоўваліся з гнязда, махалі крыламі. А над імі
кружылі, то кідаючыся ўніз да гнязда, то ўзвіваючыся ўвысь ад
полымя, ашалелыя ад роспачы бацькі-буслы. Палалі навокал
вясковыя хаты. Яшчэ можна было выхапіць з агню, хоць які
застаўся, вясковы скарб, але людзі пра бяду сваю забылі, а
бачылі толькі гэту ў бурным полымі ліпу.
      Усе да аднаго без ніякай каманды ці загаду кінуліся
ратаваць безабаронных птушыных дзяцей. Усе: і дарослыя, і
дзеці -- хто як мог, у чым толькі маглі, неслі ваду. Хутка
пажарная трывога была скончана. Ліпа хоць і стала чорная,
абвугленая, але бусляняты засталіся цэлыя. І буслы, не
зважаючы на тое, што побач трашчыць і шугае полымя (яшчэ
гарэлі хаты), кінуліся на сваё гняздо да дзяцей. Яны
распасціралі свае шырокія крылы і абмахвалі імі буслянят,
асцярожна дзюбамі прабавалі, ці здаровенькія яны. Мусіць,
упэўніўшыся ў тым, што з іх дзеткамі ўсё добра, сталі ўзносіць
хвалу людзям. Высока ўскінуўшы галовы, заліваліся клёкатам,
то меладычна-журботным, то ўрачыста-шчымлівым. Нібы
спявалі працяглую песню добрым людзям за абарону і ласку.
      Людзі збіліся ў адзін гурт і, задаволеныя сабой, з радасцю
глядзелі на буслоў. Гэта быў адзін з тых шчаслівых момантаў,
калі пачуццё любасці да жыцця ўзвышае душы людзей, робіць
іх больш адкрытымі, чыстымі і асветленымі, калі адчуваецца
благаславенне на новую мужнасць у імя ўсяго жывога на зямлі.
(241 слова)

У лазні

У лазні
     Было гэта зімой у час вайны. Доўга затрымаліся немцы на
беларуска-ўкраінскай мяжы, а разведчыкам быў дадзены загад:
“Дастаць языка!” Ад немцаў іх раздзяляла невялікае балота.
На тым баку размясцілася вёсачка на ўзгорку. З краю вёскі,
каля самага балота, стаяла лазня. Разведчыкі заўважылі, што
кожную суботу паляць тую лазню, а потым грузавая машына
прывозіць нямецкіх салдат туды мыцца.
     Мікола быў дужы хлопец, вясёлы і смелы. Вось ён з
сябрам і задумаў схапіць “языка” з тых, што прыедуць мыцца
ў вясковую лазню. Папаўзлі яны ўночы праз балота. Метраў за
сто схаваліся ў варонцы ад бомбы і сталі чакаць. Прасядзелі там
з самай раніцы, аж пакуль вечарэць не пачало. Змерзлі моцна,
проста закачанелі. Трохі чаем адаграваліся.
     На самым змярканні падкаціла да лазні машына.
Выскокваюць з яе фашысты, чалавек, мусіць, трыццаць.
Рагочуць, гергечуць па-свойму і ідуць у лазню. Каля грузавіка
немец-шафёр застаўся. Ён ходзіць вакол машыны, сцеражэ
зброю, што засталася ў кузаве. Часам сядзе ў машыну, каб
завесці і прагрэць матор, ды зноў на варту.
     Пачакалі хлопцы, пакуль добра сцямнела, і ўзяліся за
справу. Падпаўзлі якраз у той момант, калі шафёр адышоў ад
машыны, ды так спрытна накінулі яму мех на галаву, што той
не пікнуў нават. Анучай рот затнулі, рукі звязалі ды пацягнулі
яго ў варонку. Гадзіны дзве парыліся нямецкія салдаты,
выйшлі вясёлыя і задаволеныя. Паселі яны ў кузаў, і
разведчыкі з імі рушылі ў дарогу.
     Так двое хлопцаў даставілі ў тую ноч дваццаць восем
“языкоў” ды яшчэ зброю з машынай. (240 слоў)

Мяшок белага наліву

Мяшок белага наліву
      Мяшок быў поўны. Вася зайшоў у зямлянку, знайшоў
іголку, нітку i зашыў яго. Такі ход прыдумаў ён сам, каб больш
нікому не раздаваць яблыкаў. Ахвотнікі знойдуцца. Хай толькі
дачуюцца.
      Назаўтра была нядзеля. Леспрамгасаўскі шафёр разам з
іншымі вясковымі кабетамі, якія везлі тое-сёе на рынак,
пасадзіў у кузаў Васеву маці i яго самога.
      – Што Іван пiшa? – спытаў ён пра бацьку.
      – Ваюе, два тыдні пісьма няма. Можа, дзе галаву злажыў,
      – маці заплакала.
      – У Польшчы бацька, – сказаў Вася. – У артылерыі.
      Паехалі на станцыю. Каб доўга не стаяць, маці
наважылася прадаць яблыкі танна – два кілаграмы за рубель.
Паспелі прадаць толькі адну невялікую кучку. На станцыі
раптам спыніўся эшалон, i ў тую ж хвіліну з зялёных
пасажырскіх вагонаў з завешанымі вокнамі пачалі выскакваць
салдаты.
      Усе, хто выходзіў з вагонаў, былі параненыя. Хто нёс руку
на марлевай перавязі, у каго была забінтавана галава, у
некаторых салдат бінты праглядвалі
з-пад расшпіленых каўняроў гімнасцёрак.
      – Колькі каштуюць яблыкі? – спытаў малады чарнявы
салдат, у якога на галаве, паверх бінтоў, праступалі рудыя,
крывавыя плямы.
      Маці маўчала...
      Між тым збіралася чарга. Падбягалі новыя параненыя.
      – А ў вас жа i такія ёсць, што хадзіць не могуць? – раптам
спытала маці.
      – Ёсць розныя.
      Матчын твар прасвятлеў.
      – То бярыце на здароўе. I тым, што ў вагоне, занясіце...
      Салдаты ўсё зразумелі. Смех, жарты раптам спыніліся.
      Бралі па два-тры яблыкі i маўкліва адыходзілі.
      Салдат было многа. Мяшок хутка апусцеў.
      Ужо на станцыі трэцрі раз прагучаў званок, як з вагона
зноў выскачыў чарнявы салдат з забінтаванай галавой.
      – Ты ў які клас ходзіш? – спытаў ён у Васі.
      – У пяты.
      Вася сказаў амаль праўду. Да вайны ён скончыў толькі два
класы, а цяпер пайшоў адразу ў чацвёрты. I хоць вучыўся
мала, толькі два месяцы, настаўніца абяцала перавесці ў пяты
клас.
      – Дык вось табе наш падарунак.
      Салдат даў хлопцу ў рукі тоўсты, з цвёрдай вокладкай
сшытак...
      Вася зірнуў на маці, яе вочы неяк незвычайна свяціліся.
Ён i сам быў рады, што не прадавалі гэтых яблыкаў. (316
слоў)

Разумны сабака

Разумны сабака
      Стаяла зіма сорак трэцяга года. Людзі снавалі па вуліцах
з адзіным клопатам – дзе ўзяць кавалак хлеба, жменю круп
або некалькі бульбін, каб паесці, накарміць дзяцей.
      Сэрцам горада быў базар. Белы шпіц бегаў тут з самай
раніцы. На шыі ў яго быў ашыйнік. Значыць, сабака меў
гаспадара, але дзе ён цяпер? Гэта і трывожыла сабаку. Ён бегаў
між людзей, садзіўся, задзіраў галаву, павіскваў, але ніхто не
звяртаў на яго ўвагі. Нарэшце шпіц стаміўся, выбег з натоўпу,
сеў на купку сена каля стала, паклаў перад сабой лапы.
      У гэты час да стала падкацілася тачка, і кабета зняла з
тачкі вялікую каструлю. Яна ўзяла відэлец і закрычала гучным
голасам:
      – Дранікі, дранікі, гарачыя дранікі!
      Бразнула каструля. Сабака падняўся, навастрыў вушы. Ён
бачыў, як відэлец напароў некалькі аладак, як пацягнулася да
аладак рука, як заварушыліся сківіцы чалавека. У сабакі з
языка закапала сліна. Ён падышоў да чалавека, завіляў
хвастом, просячы пачастунку. Але чалавек адводзіў ад яго
позірк, еў, спяшаўся, і скора рукі яго апусцелі. Сабака адышоў
убок.
      І раптам сабака завурчаў, натапырыўся, яго лагодныя
вочы загарэліся злосцю, ашчэрылася зяпа. Паўз яго прасунуўся
немец. Шпіц ускочыў і моцна забрахаў. Немец скасіў на яго
вока, шморгнуў носам, а шпіц нібыта азвярэў, пачаў кідацца на
немца. Немец выйшаў за вароты базару, а сабака яшчэ доўга
брахаў яму ўслед. А калі крыху супакоіўся, пачуў за сабой
незнаёмы голас:
      – Цюцька, цюцька, на.
      І пляснуўся на снег перад ім кавалак аладкі.
      І той жа голас сказаў:
      – Які разумны сабака. (240 слоў)

Гарніст

Гарніст
     Летняй ноччу ў акно Міколы Ліпніцкага пастукаліся.
Гаспадар чакаў начных гасцей. Ён хутка ўстаў, завесіў вокны і
адамкнуў дзверы. Парог пераступілі двое з аўтаматамі. Не
паспелі партызаны перагаварыць з гаспадаром, як у пакой
зайшоў Алесь, малодшы сын Міколы. Хлопчык пазнаў голас
свайго настаўніка.
     – А ты, Алеська, падрос, пасталеў. Памятаеш, як ты быў
у піянерлагеры? Лепшым гарністам лічыўся, – твар настаўніка
асвяціўся добрай усмешкай.
     – Памятаю, Сцяпан Піліпавіч. А горн я хаваю…
     У гэты момант не прамінуў Алесь папрасіцца ў партызаны.
На гэта настаўнік адказаў, што хлопец яшчэ малы, а ў лесе і
дарослым бывае цяжка, але справа знойдзецца і яму. Словы
Сцяпана Піліпавіча ўзрадавалі хлопчыка.
     Аднойчы хлопчыкі ганялі мяч на полі. Назіраючы збоку
за імі, можна было падумаць, што на свеце няма ніякай вайны.
Алесь у камандзе футбалістаў быў нападаючым. Ён, як віхор,
насіўся па полі, гонячы перад сабою мяч. Раптам Алесь убачыў
гітлераўцаў, якія, прыгнуўшыся, ішлі ў бок лесу. Хлопчык
пабег на свой двор. Убачыўшы бацьку, хлопец закрычаў, што
немцы жытам пайшлі да лесу. Бацька адразу ўсё зразумеў:
     – Відаць, гітлераўцы натрапілі на след. Могуць напасці на
партызан нечакана. Трэба папярэдзіць.
     Дарога да лесу была ўжо адрэзана ворагам. На нейкі
момант Алеся ахапіла роспач. Ён кінуўся ў хлеў, выхапіў са
схованкі горн і выбег на выган. Перабег выган, пачаліся
зараснікі лазняку, якімі можна дабрацца да партызан.
Хлопчык папоўз, баючыся падняць галаву. Гушчар раптам
расступіўся, пасвятлела. Хлопчык прыўзняўся на руках,
прыслухаўся. Зусім блізка чуўся цяжкі тупат ног. Крокі чуліся
ўперадзе і па баках. Хлопчык зразумеў, што дабрацца да
партызан і папярэдзіць іх ён не паспее. Ад гэтай думкі моцна
забілася сэрца, гарачая хваля разлілася ў грудзях. Адвага
перасіліла страх. Алесь устаў на ўвесь рост і зайграў трывогу.
     I тут жа ў неба ўзвілася чырвоная ракета. З усіх бакоў
застракаталі аўтаматы. А гарніст іграў і іграў… Раптам нешта
балюча стукнула ў грудзі. Зямля і дрэвы захісталіся ў вачах і
зніклі. Алесь не чуў, як партызаны з гулкім «ур-р-р-а-а!»
пайшлі ў атаку. Не бачыў, як па́далі ад партызанскіх куль
гітлераўцы. Калі Сцяпан Піліпавіч падбег да Алеся, той ляжаў
нерухома, моцна сціскаючы ў руцэ горн. (339 слоў)

Гром

Гром
      Для сяржанта Міхаіла Кардымона, інструктара
службовых сабак, які сваю службу на пагранічнай заставе
праходзіў разам з Громам, вайна пачалася ў дзве гадзіны ночы
дваццаць другога чэрвеня 1941 года.
      Аднойчы Міхаіл з Громам ішлі вузкаю сцежкаю ўздоўж
ракі, спяшаючыся прыняць пад ахову ўчастак у забалочаным
лесе. Раптам Гром насцярожыўся. Хутка ў змроку паказаліся
постаці. Міхаіл вырашыў не затрымліваць парушальнікаў у
лесе, а пачакаць, калі яны выйдуць на прагаліну. Нарэшце ён
даў каманду Грому. Адзін за другім прагрымелі стрэлы. Сабака
кінуўся на парушальнікаў. Чуваць было гырканне, валтузня,
крыкі.
      Вораг адкрыў агонь з аўтаматаў. Востры пякучы боль
пранізаў Міхаілу бядро. Чырвоныя кругі паплылі перад вачыма
Міхаіла. Потым усё сціхла. Ён страціў прытомнасць.
      Міхаіла падабраў ляснік і выхадзіў, а Гром недзе знік. Па
словах лесніка выходзіла, што Грома злавілі і адправілі ў Брэст,
і цяпер той недзе фашыстам служыць.
      Сяржант Мікаіл Кардымон хутка ішоў на папраўку.
Вечарамі ў леснічоўцы пачалі збірацца падпольшчыкі,
партызаны. На адным з такіх збораў было вырашана ўзарваць
фашысцкую нафтабазу.
      Партызаны доўга абмяркоўвалі варыянты дыверсіі.
Вырашылі затрымаць апошнюю аўтацыстэрну і падмяніць
шафёра. Праз тыдзень выйшлі на заданне. Неўзабаве на
нафтабазе грымнуў выбух.
      Фашысты перакрылі ўсе дарогі, кожная машына
спынялася і правяралася. Па слядах партызан пусцілі
эсэсаўцаў, адзін быў з аўчаркай.
      Міхаіл крыху адстаў ад таварышаў. Ён паспеў адысці ад
нафтабазы не больш за кіламетр, як пачуў за сабой цяжкі тупат
і трэск ламачча.
      Доўгая аўтаматная чарга секанула па дрэвах. Далей усё
адбылося з імгненнай хуткасцю. Гітлеравец спусціў сабаку з
павадка. Той хутка дагнаў Міхаіла, моцна схапіў зубамі за
правую руку. Міхаіл перахапіў пісталет левай рукой,
павярнуўся, хацеў стрэліць у сабаку і... пазнаў свайго
чатырохногага сябра.
      — Гром! — вырвалася ў Міхаіла.
      Аўчарку нібы токам ударыла. Яна адпусціла Міхаіла,
запоўзала па зямлі каля ног, вінавата заскуголіла.
      У тую ж секунду Міхаіл шпурнуў гранату. За кустамі
пачуўся енк. Фашыст захістаўся і ўпаў. Адстрэльваючыся, дзе
паўзком, дзе перабежкамі ад дрэва да дрэва, Міхаіл разам з
Громам адыходзіў у стары густы лес. Неўзабаве яны былі сярод
сваіх. (321 слова)

Словы, якія стралялі

Словы, якія стралялі
     У гады Вялікай Айчыннай вайны падпольныя выданні
знаходзілі сваіх чытачоў па ўсёй акупаванай Беларусі.
Працавала ў гэтай інфармацыйнай вайне ўсё: свежыя зводкі з
фронту, красамоўныя лічбы партызанскіх аперацый,
карыкатуры. Але не меншае ўздзеянне на чытачоў аказвалі
літаратурныя творы. Разумеючы сілу слова, практычна ўсе
вядомыя беларускія пісьменнікі прымалі ўдзел у падпольным
друку. Іх празаічныя і вершаваныя радкі, трапляючы ў самае
сэрца, уздымалі суайчыннікаў на барацьбу з фашыстамі.
     У ліпені 1941 года пачало выходзіць сатырычнае выданне
«Раздавім фашысцкую гбдзіну». Чытачы знаходзілі тут творы
Янкі Купалы, Якуба Коласа, Кузьмы Чорнага, Кандрата
Крапівы і іншых беларускіх пісьменнікаў, а таксама мастакоў.
     Пятрусь Броўка, як і многія літаратары, уплятаў у
вершаваныя радкі не толькі агульны боль мільёнаў беларусаў,
але і свой уласны. Маці паэта Алена Сцяпанаўна трапіла ў
канцлагер у Асвенцыме. Там штодзень выстройвалі вязняў у
шарэнгу і расстрэльвалі кожнага адзінаццатага. У адзін дзень
Алена Сцяпанаўна аказалася дзясятай, а за ёй стаяла
дзяўчынка. Не раздумваючы, жанчына адштурхнула тую і
заняла яе месца. А на здзіўленне іншых зняволеных спакойна
сказала, што сваё пажыла, а дзіцяці яшчэ трэба жыць. Пятрусь
Броўка ў 1947 годзе пабываў у Асвенцыме і прысвяціў памяці
самага дарагога чалавека паэму «Голас сэрца».
     У лютым 1942 года беларускіх журналістаў і пісьменнікаў
мабілізавалі для выдання газет на роднай мове. Дзеля гэтага
быў сфарміраваны эшалон-друкарня. Гэта друкарня выдавала
газету «За свабодную Беларусь» і сатырычны лісток
«Партызанская дубінка». Выходзілі таксама кніжкі
нестандартнага фармату – велічынёй з дзіцячую далонь. Яны
лёгка змяшчаліся ў кішэні гімнасцёркі і раскрываліся, нібы
гармонік. А вось змест іх быў далёка не дзіцячы: правілы
маскіроўкі на рознай мясцовасці, вядзенне штыкавога бою.
     У партызанскіх лясах нарадзілася ўнікальная з’ява
ваеннага часу – зборнік «Слуцкі пояс». Ён быў выдадзены ў
друкарні падпольнай газеты «Народны мсцівец» і аздоблены
мастакамі-партызанамі. І гэта пры тым, што газетную паперу
партызаны займелі, адбіўшы яе ў ворага, а замест фарбы
выкарыстоўвалі гуталін ды сажу. (301 слова)

Званы Хатыні

Званы Хатыні
      Сумна і разам з тым велічна днём і ноччу, у вецер і
непагоду разносіцца над Белай Руссю звон Хатыні. Бясконцы
людскі паток. Моўчкі стаяць людзі ля вянка памяці,
пакладзенага на месца пахавання попелу хатынцаў. Моўчкі
чытаюць яны зварот мёртвых да жывых – чорныя словы на
мармуры: “Людзі добрыя, помніце: мы любілі жыццё, і Радзіму
нашу, і вас дарагія. Мы згарэлі жывымі ў агні. Наша просьба
да ўсіх: хай жалоба і смутак абернуцца ў мужнасць і сілу, каб
змаглі ўвекавечыць вы мір і спакой на зямлі, каб нідзе і ніколі
ў віхуры пажараў жыццё не ўмірала!”
      З дня адкрыцця мемарыяла тысячы людзей пабывалі ў
Хатыні, але людскі паток да гэтага свяшчэннага месца не
спыняецца ніколі. Сюды ідуць тыя, хто быў асуджаны
нямецкім фашызмам на смерць, але наперакор усяму
нарадзіўся і жыве. Сюды прыязджаюць многія людзі з Захаду і
Усходу, якім вельмі хочацца зразумець, чаму мы не толькі
выстаялі, але і перамаглі ў гэтай вайне.
      Мемарыяльны комплекс “Хатынь” захоўвае для
чалавецтва назву кожнай спаленай беларускай вёскі, кожны
мёртвы хатынскі двор, кожнае імя хатынца.
      Хатынь жыве не толькі ў народнай памяці, але і
штодзённых справах беларускага народа. Аб ёй пішуць у
газетах, здымаюцца фільмы, складаюцца вершы і паэмы.
Хатынь дае чалавецтву просты, як ісціна, і вечна мудры ўрок
пільнасці. Чалавецтва павінна памятаць аб смяртэльнай
пагрозе, якой яно пазбегла ў недалёкім мінулым, і штодзённа
клапаціцца пра будучыню. На зямлі, на жаль, ніколі не было
недахопу ва ўладарных авантурыстах, заўсёды спелі на ёй
цёмныя сілы агрэсіі, ахвочыя пажывіцца за кошт міралюбства
іншых. У наш жорсткі час недастаткова любіць мір – трэба
ўмець яго абараняць. (259 слоў)

Сімвал бязмерных выпрабаванняў беларусаў

Сімвал бязмерных выпрабаванняў беларусаў
      Урачыста-жалобны гук хатынскіх званоў днём і ноччу
разносіцца па Беларусі. Некалі глухая, нічым непрыкметная
вёсачка стала народным помнікам, вобразным увасабленнем
жалобы і гераізму беларусаў у іх нечуванай напружанай
барацьбе з захопнікамі.
      Кожны народ ганарыцца перамогамі, атрыманымі падчас
барацьбы за свабоду і незалежнасць Радзімы, і свята шануе
памяць пра ахвяры дзеля гэтых перамог ахвяр, панесеных у
імя гэтых перамог. Сімвал бязмерных выпрабаванняў
беларусаў – Хатынь, якая прадстаўляе некалькі соцень
беларускіх вёсак, знішчаных у гады вайны разам з іх
жыхарамі.
      Крывая трагедыя гэтага ляснога паселішча адбылася 22
сакавіка 1943 года, калі атрад нямецкіх карнікаў нечакана
акружыў вёску. Фашысты сагналі хатынцаў у хлеў і падпалілі
яго, а тых, хто хацеў уратавацца ад агню, расстралялі з
кулямётаў. Сто сорак дзевяць чалавек, з іх семдзясят шэсць
дзяцей, назаўсёды засталіся ў гэтай жахлівай магіле.
      Сонечны сакавіцкі дзень сорак трэцяга года аказаўся
апошнім днём Хатыні, але страшны лёс яе, як і многіх іншых
вёсак Беларусі, быў вызначаны задоўга да яе гібелі.
      Паводле плана “Ост”, прынятага фашысцкім
камандаваннем у 1941 годзе, тры чвэрці беларусаў
прадугледжвалася выселіць з іх тэрыторыі, а астатніх
анямечыць, ператварыўшы ў маўклівых нявольнікаў нямецкіх
каланістаў.
      Але беларускі народ праявіў такую самаахвярнасць і
гераізм, што яшчэ ў пачатку вайны нарабіў нямала клопату
кіраўніцтву фашысцкай Германіі.
      Айчынная вайна на Беларусі сапраўды з’явілася вайной
агульнанароднай з яе першага дня і да самай перамогі. Фронт
барацьбы з гітлераўцамі праходзіў у кожнай ваколіцы, па
кожным падворку, па сэрцах і душах людзей.
      Беларускі народ у самы кароткі тэрмін сфарміраваў
паўмільённую партызанскую армію, узброіў яе, забяспечыў
харчамі і адзеннем. Немцы вельмі хутка зразумелі, што гэты
невялікі і міралюбівы народ выселіць з яго тэрыторыі не ўдасца
ні пры якіх абставінах, як і не атрымаецца і анямечыць. І
акупанты ўзялі пачварны курс на яго ліквідацыю. Тры гады
няспынна гінулі людзі, і гэта была цяжкая плата народа за сваю
незалежнасць, якая абышлася Беларусі ў два мільёны дзвесце
трыццаць тысяч чалавечых жыццяў. (309 слоў)