Ахвярам Халакосту

Ахвярам Халакосту
      У 2000 годзе ў Мінску з’явіўся абноўлены мемарыял
ахвярам Халакосту – праследавання і масавага знішчэння
яўрэяў у перыяд нямецкай акупацыі. Мемарыял «Яма»
нагадвае нам аб бесчалавечнасці фашыстаў, сімвалізуе вечны
боль і смутак беларускага народа. Гэта месца прысвечана ўсім
яўрэям, якія ў гады Вялікай Айчыннай вайны загінулі ў
Мінскім гета5.
      Менавіта ў беларускай сталіцы было створана адно з
найбуйнейшых у Еўропе гета для знішчэння яўрэяў. Ужо ў
канцы кастрычніка 1943 года сумная статыстыка сведчыла аб
ста тысячах забітых. Толькі 2 сакавіка 1942 года нацысты забілі
больш за пяць тысяч яўрэяў, у тым ліку каля двухсот сірот з
дзіцячага дома. Вялікімі групамі іх падводзілі да яра на
ўскрайку гета, расстрэльвалі і скідвалі ў яму. Сёння на гэтым
месцы знаходзіцца мемарыял.
      Абеліск з чорнага мармуру быў устаноўлены тут яшчэ ў
1947 годзе. На сціплай сцяне змяшчаліся памятныя надпісы на
рускай і яўрэйскай мовах. Доўгі час гэта быў адзіны помнік
ахвярам Халакосту ва ўсім Савецкім Саюзе.
      Лесвіца-кампазіцыя «Апошні шлях» з’явілася тут у
пачатку дваццаць першага стагоддзя. Спуск у яму –
сямнаццаць прыступак. Дваццаць сем бронзавых фігур быццам
ідуць у сваю ж магілу. Дзеці з надзеяй на выратаванне
чапляюцца за дарослых.
      Эльза Полак, аўтар скульптурнай кампазіцыі, ведае пра
зверствы фашыстаў не па чутках. Яна, яўрэйка са Славакіі,
толькі цудам выжыла ў Асвенцыме. У стварэнні скульптуры
таксама прымалі ўдзел архітэктар Леанід Левін і скульптар
Аляксандр Фінскі.
      Алея Праведнікаў народаў свету, высаджаная каля
«Ямы», увекавечвае імёны беларусаў, якія, рызыкуючы сваім
жыццём, ратавалі людзей яўрэйскага паходжання. Усяго ў
гады Вялікай Айчыннай вайны на тэрыторыі Беларусі існавала
звыш сотні гета, адкуль у апошні шлях адправіліся таксама
яўрэі з Германіі, Польшчы, Аўстрыі і іншых краін.
      Штогод другога сакавіка на тэрыторыі мемарыяла
адбываюцца памінальныя мітынгі. Спускаючыся ў яму, людзі
праходзяць той жа шлях, што і кожны з ланцужка асуджаных
на смерць, адчуваючы смутак і жах таго, што адбылося. (316
слоў)

«Бацька Сталінграда»

«Бацька Сталінграда»
      Не кожная еўрапейская сталіца ў гады Другой сусветнай
вайны абаранялася столькі, колькі трымаўся беларускі горад
Магілёў. На працягу дваццаці трох дзён савецкія воіны стаялі
да канца, каб хоць крыху адцягнуць галоўны ўдар – па Маскве.
Толькі за адзін дзень баёў, 12 ліпеня 1941 года, савецкімі
салдатамі было знішчана трыццаць дзевяць танкаў ворага.
Сёння Магілёў называюць «бацькам Сталінграда».
      9 мая 1995 года, падчас святкавання пяцідзясятай
гадавіны Перамогі, пад Магілёвам адкрыўся мемарыяльны
комплекс «Буйніцкае поле». Па задуме архітэктараў Уладзіміра
Чаленкі і Алега Бараноўскага на тэрыторыю комплексу
наведвальнікі трапляюць праз прыгожую арку. Над пляцоўкай
з гербам Магілёва гайдаецца маятнік Фуко, які сімвалізуе
вечную памяць аб палеглых тут воінах.
      У цэнтры комплексу знаходзіцца невялікая каплічка. На
яе сценах размешчаны памятныя дошкі, на якіх беражліва
захоўваюцца імёны абаронцаў Магілёва і апалчэнцаў. Для
многіх з іх гэты жорсткі бой стаў першым і апошнім. Воіны, у
якіх імёны адабрала вайна, пахаваны ў склепе пад каплічкай.
      Ад капліцы вядуць чатыры алеі. Адна з іх прысвечана
пісьменніку Канстанціну Сіманаву, які ў ліпені 1941 года
знаходзіўся на полі пад Буйнічамі ў якасці ваеннага
карэспандэнта. Стаўшы сведкам гераічных падзей, ён напісаў
свой вядомы раман «Жывыя і мёртвыя». Алея вядзе да каменя
пісьменніка, на якім напісана: «Усё жыццё ён помніў гэта поле
бою 1941 года і завяшчаў развеяць тут свой прах». Так і
адбылося.
      Па адной з алей трапляеш да Возера Слёз, якое сімвалізуе
пакуты ўсіх маці, якія так і не дачакаліся сваіх дзяцей з вайны.
      Каля сарака тысяч магіляўчан рыхтавалася да абароны
горада. Абрысы абарончых умацаванняў, якія будавалі толькі
два тыдні, можна ўбачыць і цяпер. Пад адкрытым небам
размясцілася экспазіцыя ваеннай тэхнікі: танкі, зенітная
ўстаноўка, гарматы. Асаблівую цікавасць выклікае сапраўды
ўнікальны экспанат – нямецкі танк, падняты з дна ракі Друць.
      Сёння ў мемарыяльным комплексе «Буйніцкае поле»
адбываюцца сустрэчы з ветэранамі вайны, праводзяцца ўрокі
мужнасці, патрыятычныя акцыі, экскурсіі, святочныя
мерапрыемствы, прымеркаваныя да Дня Перамогі і гадавін
вызвалення Беларусі ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў. (309
слоў)

Дзіцячая Хатынь

Дзіцячая Хатынь
      Адзіны ў свеце мемарыял, прысвечаны малалетнім
ахвярам Вялікай Айчыннай вайны, знаходзіцца ў вёсцы
Красны Бераг, што ў Жлобінскім раёне. Тут, на Гомельшчыне,
у 1943 годзе фашыстамі быў створаны канцэнтрацыйны лагер,
дзе ў непаўналетніх вязняў забіралі кроў для нямецкіх салдат.
      28 чэрвеня 2007 года на месцы гібелі дзяцей, сярод
вялізнага яблыневага саду, з’явіўся мемарыял. Над яго
праектам працавалі архітэктары пад кіраўніцтвам Леаніда
Левіна, аднаго з аўтараў мемарыяльнага комплексу “Хатынь”,
які сам перажыў жахі вайны і запомніў іх на ўсё жыццё. У
Красным Беразе ён стварыў мемарыял, дзе няма гармат,
танкаў, самалётаў, але ёсць школьныя парты, дзіцячыя
малюнкі, прыгожы караблік. І гэта кранае да слёз.
      Каля ўваходу наведвальнікаў сустракае бронзавая фігурка
тоненькай дзяўчынкі, твар якой перакошаны ад болю і
бездапаможнасці. Паднятымі ўгору рукамі дзяўчынка нібы
абараняецца ад усіх здзекаў, якія прынеслі на нашу зямлю
гітлераўцы.
        Ад “Плошчы Сонца” разыходзяцца алеі-прамяні, адзін з
якіх перасякае мёртвы клас. Дваццаць адна беласнежная
пустая парта чакае сваіх вучняў, якія ўжо ніколі не сядуць за
гэтыя парты. На чорнай дошцы белымі літарамі надрукаваны
тэкст ліста пятнаццацігадовай Каці Сусанінай, які яна напісала
з канцлагера свайму бацьку. На адваротным баку класнай
дошкі адлюстравана карта Беларусі. На ёй абазначаны месцы,
дзе знаходзіліся падобныя донарскія дзіцячыя лагеры смерці.
      “Караблік Надзеі”, змешчаны за дошкай, сімвалізуе мары,
якім не наканавана было здзейсніцца. На яго ветразях напісана
сто семдзесят адно дзіцячае імя. Менавіта столькі дзяцей
удалося выратаваць у дзень вызвалення Краснага Берага – 25
чэрвеня 1944 года. На мальбертах знаходзяцца вітражы,
створаныя дзецьмі Мінскага палаца піянераў у 1946 годзе. На
іх адлюстравана тое, што хацелі бачыць дзеці, у якіх вайна
адабрала дзяцінства. (259 слоў)

Трагедыя Бацькі Міная

Трагедыя Бацькі Міная
      Розгалас пра поспехі атрада Бацькі Міная з кожным днём
разыходзіўся ўсё шырэй і далей ад Суражчыны. Фашысты былі
гэтым асабліва занепакоены, бо прыклад мінаеўцаў па стварэнні
атрадаў супраціўлення ворагу пераймалі ў іншых месцах. Таму
неаднаразова немцы праз правакатараў распаўсюджвалі чуткі,
што камандзір партызанскага атрада Мінай Шмыроў забіты, а
створаны ім атрад распадаецца. Але кожны раз пасля гэтага
Бацька Мінай са сваімі таварышамі па зброі нагадвалі пра сябе
чарговай дзёрзкай аперацыяй.
        Пераканаўшыся, што іх прапаганда наконт гібелі
Шмырова не мае поспеху, фашысты завочна прысудзілі Бацьку
Міная да пакарання смерцю. За яго абяцалі спачатку дзесяць,
потым дваццаць і нават пяцьдзясят тысяч нямецкіх марак. Але
ніхто Шмырова не выдаў. Наадварот, партызаны ў адказ ладзілі
новыя засады, грамілі гарнізоны.
       Тады фашысты вырашылі дзейнічаць па-іншаму –
захапіць дзяцей Міная Шмырова ў заложнікі. Праз правакатара
фашыстам удалося даведацца, дзе знаходзяцца малыя.
       Вестка пра тое, што немцы арыштавалі дзяцей і родных
Бацькі Міная, што за іх свабоду патрабуюць, каб камандзір сам
прыйшоў і здаўся, імгненна даляцела да партызан. Мінай
Шмыроў быў у роспачы, дакараў сябе, што не забраў дзяцей у
атрад. Што было рабіць? Ісці на штурм Суража, як раілі
некаторыя? Дык вораг толькі гэтага і чакаў. Свой гарнізон
пасля папярэдняга разгрому партызанамі фашысты вельмі
добра ўмацавалі і ўзброілі, у іх ёсць гарматы, нават некалькі
танкаў. Партызанам ён зараз не па зубах.
       Многае вырашыла запіска старэйшай дачкі Лізы,
перададзеная Бацьку Мінаю праз пляменніцу Валянціну, якая
прыносіла заложнікам перадачы. “Тата, за нас не хвалюйся,
нікога не слухай, да немцаў не ідзі. Калі цябе заб’юць, то мы
бездапаможныя і за цябе не адпомсцім. А калі нас заб’юць,
тата, то ты за нас адпомсціш”, – было напісана ў ёй.
       У лютым тысяча дзевяцьсот сорак другога года ўсіх
дзяцей Бацькі Міная немцы расстралялі. Запіску Лізы ён усю
вайну насіў у кішэні ля сэрца. Легендарны партызанскі
камандзір рабіў усё магчымае, каб фашысты за свае
злачынствы супраць беларускага народа і супраць яго дзяцей
атрымалі спаўна. (313 слоў)

Помнік

Помнік
      Ігнат прачнуўся рана. Скрозь аконныя фіранкі прабіваліся
першыя сонечныя промні. Хлопец успомніў, што сёння Дзень
Перамогі. Вучні старшых класаў пойдуць на мітынг да помніка
невядомаму салдату ў вёсцы Грамкі.
      “І навошта прыдумалі гэтыя мітынгі? Пяць кіламетраў ісці
да той вёскі! Лепш паспаў бы яшчэ”, – абурана думаў хлопец.
Ён павярнуўся на другі бок і заплюшчыў вочы.
      У гэты момант у пакой зайшла мама і нагадала ўзяць з
сабой кветкі.
      “Навошта мне гэтыя кветкі?” – прабурчаў сын.
      Праз гадзіну хлопец разам з аднакласнікамі крочыў у
вёску Грамкі. Настаўнікі і школьнікі неслі букеты
рознакаляровых цюльпанаў, белых нарцысаў і іншых майскіх
кветак. Толькі Ігнат быў без букета. Але хлопец не надта
перажываў.
      Мітынг распачаў дырэктар школы. Ён расказаў пра
жудасныя падзеі Вялікай Айчыннай вайны, пра тое, колькі
пакут яна прынесла беларускаму народу. Людзі дзякавалі
ветэранам, якія прыйшлі да помніка, каб ушанаваць памяць
салдат, сяброў, аднавяскоўцаў, што загінулі ў гады вайны.
Вучні чыталі вершы, спявалі песні.
      Ігнат стаяў насупраць залітага сонечным святлом помніка
і ўглядаўся ў твар невядомага салдата. Гэта быў малады
мужчына ў ваенным абмундзіраванні з накінутым на плечы
плашчом. На мужным твары застыла лёгкая ўсмешка. Добрыя
вочы пазіралі кудысьці ўдалечыню. У адной руцэ салдат трымаў
пілотку, а другая напружана сціскала апушчаны аўтамат.
Мабыць, гэта азначала, што вайна ўжо скончылася, але, калі
спатрэбіцца абараняць Радзіму, салдат адважна кінецца ў бой.
      “Можа, гэтаму салдату было столькі ж гадоў, колькі цяпер
майму бацьку, – разважаў хлопец. – Можа, з вайны яго чакалі
дзеці і жонка, а ён не вярнуўся. Родныя нават не ведаюць, дзе
ён пахаваны”.
      Раптам Ігнату здалося, што салдат пазірае на яго з
дакорам. Да горла падступіў камяк. На душы зрабілася
прыкра. Хлопцу стала сорамна, што нават маленькую падзяку
– букет кветак – ён пакінуў дома. Ігнат пачырванеў.
      Пасля мітынгу ўсе вучні ўскладалі вянкі і букеты да
помніка невядомаму салдату. Ігнат апусціў галаву і адышоў
убок.
      Прыйшоўшы дадому, ён схапіў букет, нарваў яшчэ ў
агародзе кветак, сеў на веласіпед і памчаўся назад у Грамкі.
(316 слоў)

Падземны паляўнічы

Падземны паляўнічы
      Аднойчы бацька расказаў Мішу пра сабачак таксаў,
падземных паляўнічых, якія ідуць у лісіныя і барсуковыя норы.
      Мішу вельмі захацелася мець такога сабачку. I вось летам
знаёмы паляўнічы прывёз з горада Таксіка – так звалі сабачку.
Мішу Таксік спачатку не спадабаўся. Сабачка быў смешны
з выгляду: чорны, на кароценькіх крывых ножках. Але хутка
хлопчык прывык да Таксіка, ахвотна і падоўгу гуляў з ім.
      Аднойчы хлопчык вырашыў пайсці з Таксікам на рэчку.
Вясковыя хлапчукі, убачыўшы Мішу з Таксікам, абступілі іх.
Некаторыя насміхаліся, гаварылі, што Таксік непрыгожы.
      Мішка абараняў свайго сябра, казаў, што гэты падземны
паляўнічы ліс і барсукоў бярэ ў норах. I раптам Віктар
прапанаваў: “А калі б Таксіка павесці ў лес, дзе шмат лісіных
нор, бо лісіцы, панадзіліся вясковых курэй цягаць. Давайце
паганяем іх трохі. Паглядзім, на што Таксік здатны”.
      Міша згадзіўся. Назаўтра, узяўшы сабаку, хлапчукі
пайшлі ў лес. Спачатку Таксік неахвотна ішоў следам і нават
пачаў адставаць. Сядзе, пасядзіць, зробіць некалькі крокаў і
зноў сядзе. Але паводзіны Таксіка рэзка змяніліся, як толькі
яму трапіліся звярыныя сляды. Прынюхваючыся, сабачка бег
усё далей у лес.
      Нейкая трывога кальнула Мішу. Хлапчукі вы́разалі на
ўсякі выпадак добрыя кійкі. Таксік рупліва і старанна абнюхваў
сляды. Потым ірвануўся наперад і забрахаў. Хлапчукі кінуліся
ўслед за ім. Таксік стаяў над нарою, цела яго было наструнена,
пашча грозна ашчэрана. Навокал валяліся абгрызеныя косці і
пер’е. Хлапчукі адразу зразумелі, куды падзеліся вясковыя
куры.
      Таксік знік у нары. Адтуль даносіўся глухі брэх, потым ён
стаў чуваць усё цішэй і нарэшце змоўк. “Таксіка ліс задушыў”,
– праз слёзы прамармытаў Міша. “Трэба было нам рыдлёўку
ўзяць. Раскапалі б нару і дапамаглі Таксіку,” – з жалем
загаварыў Віктар.
      У лесе было ціха, толькі зверху далятаў глухі шум хвой і
ялін. Марудна цягнуліся хвіліны. Раптам з нары паказаўся
востры чорны хвосцік, потым заднія лапкі, якія моцна ўпіраліся
ў зямлю, і доўгая, выкачаная ў жоўты пясок спі́на Таксіка, а
затым галава рыжага ліса. Звер не варушыўся. Таксік моцна
трымаў яго і доўга не хацеў адпускаць, нібы баяўся, каб ліс не
ажыў. (325 слоў)

Сокал Гоша

Сокал Гоша
       Дзяўчынка Наташа вельмі любіла жывёл. Яна доўга
ўпрошвала бацькоў, каб яны падарылі ёй маленькага сабачку.
Нарэшце цуд адбыўся. Маленькае шчаня Джоні стала
агульным любімцам.
      У выхадныя дні сям’я выязджала ў лес, дзе дарослыя
збіралі грыбы і ягады, а дзяўчынка з Джоні гуляла ў бары.
Аднойчы Джоні нешта знайшоў пад дрэвам. Ён зрабіў стойку,
наставіў вушы і забрахаў. Дзяўчынка падбегла, апусцілася на
калені, рассунула кусцікі верасу і ўбачыла на моху маленькае
птушаня. Нягледзячы на свае невялікія памеры, яно было
вельмі смелае. Убачыўшы перад сабою Джоні, яно
перавярнулася на спі́ну і выставіла наперад лапкі, узброеныя
маленькімі вострымі кіпцюрамі. Наташа асцярожна ўзяла
птушаня і паказала бацьку. Той агледзеў усе дрэвы вакол, каб
знайсці гняздо, з якога выпала птушаня. Але гнязда не
знайшлі. Было вырашана ўзяць малое дахаты і выхадзіць.
      Так з’явіўся новы член сям’і Гоша. Сакалок вельмі хутка
зарыентаваўся ў сямейнай іерархіі і больш за ўсіх паважаў
бабулю-гаспадыню. Гоша ўпэўнена бегаў па пакоі, спрабаваў
узбірацца на высокія прадметы. Птушаня было вельмі
забаўным і паступова таксама стала ўсеагульным любімцам.
      Хутка птушаня апе́рылася і пачало лятаць па пакоі. У яго
з’явілася ўлюбёнае месца на буфеце, дзе яно спала на адной
лапцы. У час снядання ці вячэры ўсёй сям’і Гоша нязменна
сядаў на высокую спінку крэсла і ціхенька папіскваў,
выпрошваючы чарговы кавалачак мяса.
      Птушаня пасталела і ператварылася ў вастракрылага
сокала з белым прыгожым горлам. Бацька павёз Гошу на
кафедру заалогіі ў інстытут, каб вызначыць від сокала.
Арнітолагі сказалі, што гэта вельмі рэдкі сокал, занесены ў
Чырвоную кнігу Беларусі.
      На сямейнай нарадзе вырашылі выпусціць птушку на
волю. Апошняй дала згоду Наташа. Гошу павезлі ў той сасновы
гай, дзе яго знайшлі. Сакалок доўга не хацеў адлятаць, скакаў
з пляча на плячо, апусціўся на зямлю побач з Джоні і
міралюбіва хадзіў вакол яго, быццам развітваўся. Потым сеў на
плячо Наташы, пяшчотна ўскудлачыў дзюбай яе валасы,
крыкнуў пранізліва і ўзляцеў. Ён падняўся вышэй за сосны,
зрабіў тры шырокія кругі, пракрычаў нешта на сваёй сакалінай
мове і знік удалечыні.
      Яшчэ доўга Наташа ўспамінала пра свайго гадаванца
Гошу і сумавала. Аднак дзяўчынка разумела, што птушка
павінна жыць на волі. (340 слоў)

Яшка і Машка

Яшка і Машка
      Параход ішоў цёплымі паўднёвымі морамі. Неяк, калі ён
прыстаў да берагоў Афрыкі, адзін абарыген прадаў маракам
дзвюх малпачак. Малпачкі хутка прывыклі да новага месца.
Неўзабаве яны сталі любімцамі каманды. Маракі назвалі іх
Яшкам і Машкай.
      Яшка любіў чапляцца хвастом за перакладзіны і, звісаючы
галавой уніз, гайдаўся, нібы запраўскі фізкультурнік. Машка
кожны раз перад сняданкам сігала на стол, хапала драбок
цукру і імгненна знікала.
      Адзін раз боцман сабраўся памыць брудны мяшок. Ён
прывязаў яго вяроўкай і кінуў праз круглае акенца сваёй каюты
ў мора. Ад хуткага руху парахода мяшок паласкаўся ў марской
вадзе.
      Пакінуўшы мяшок купацца, боцман выйшаў з каюты,
зачыніў дзверы на ключ і падняўся на верхнюю палубу.
Расправіўшы вусы, кінуў позірк на мора. Сярод дробных хваляў
паказалася вялізная акула, а з вады пачалі выскокваць
лятучыя рыбы: напэўна, іх спалохала акула. Паласатыя рыбкі
пераляталі цераз параход і ныралі ў ваду.
      Абедзве малпачкі пачалі падскокваць, спрабуючы лавіць
рыбак. Але рыбкі ляцелі хутка, і малпы ніводнай з іх не злавілі.
І вось Яшка і Машка разам падскочылі над бортам і стукнуліся
адна аб адну. У тую ж хвіліну паветра скалануў прарэзлівы енк,
а малпы зніклі з палубы і боўтнуліся ў ваду. Ураз пракацілася:
      – Чалавек за бортам!
      Гэта боцман, схапіўшы выратавальны круг, сігануў у
мора.
      Калі павярнулі параход назад, чалавек у моры здаваўся
ледзь прыкметнай кропкай. Маракі заўважылі, як акула
таксама паплыла туды, дзе віднеўся боцман. Усе захваляваліся.
Параход ішоў поўным ходам і бесперапынна гудзеў. Так хацелі
адагнаць марскога драпежніка.
      Акула знікла пад вадой. Вунь і яе плаўнікі мільганулі
паблізу боцмана. Хутка спусцілі шлюпку і выцягнулі з вады
боцмана і Яшку. Усе зразумелі, што Машка патанула.
      Шлюпку паднялі на параход. Боцман, увесь мокры,
моўчкі падаўся ў сваю каюту. Ён адчыніў дзверы і ўбачыў
Машку, якая сядзела на століку і грызла шакалад. Марак
аслупянеў, а Машка, схапіўшы агрызак шакаладу, кінулася
праз акно ў мора. Боцман падбег да стала і насілу прасунуў
галаву ў акенца. Ён убачыў малпачку, якая трымалася на
вяровачцы, якой ён прывязаў мяшок. Марак здагадаўся, што,
калі малпы падалі з палубы, Машка схапілася за тую
вяровачку і выратавалася. (340 слоў)

Ваверчаня

Ваверчаня
      Аднойчы ў хату зайшоў ляснік. Ён трымаў шапку, у якой
нешта варушылася. “Ваверчанят прынёс, – сказаў ён, –
сіротамі засталіся. Маці ястраб схапіў”.
      Ваверчанятам не было і месяца. Рыжанькія, з чорнымі
бусінкамі вачэй, яны поўзалі па стале, пры гэтым смешна
пішчалі. Толік узяў адно ваверчанё сабе. Піць малако з місачкі
яно адмовілася. Прыйшлося паіць з піпеткі. Для жылля звярку
хлопец выкарыстаў скрынку з-пад абутку.
      Расло ваверчанё не па днях, а па гадзінах. Стала
самастойна піць малако з міскі. Кожны дзень здзіўляла сваімі
паводзінамі. Яго жыццёвая прастора ўжо не абмяжоўвалася
толькі скрынкай. Ваверчанё падарожнічала па ўсім пакоі і на
ўсіх прадметах пакідала сляды вострых кіпцюроў. Але ж ці
можна было крыўдзіцца на яго?
      I вось наступіла вясна. Аднойчы, калі Толік адчыніў
фортку, ваверчанё прашмыгнула ў сад. Спахапіўся ён праз
паўтары гадзіны. Шукаў дома, у садзе, але дарэмна. Ваверчанё
знікла. У двары ў іх стаяла вялікая таполя. Вяршыня яе была
зламана бурай. Буслы змайстравалі там гняздо, а на галінах і ў
дуплах было многа гнёздаў. Ужо днём на гэтай таполі хлопец і
знайшоў ваверчанё. Спачатку ён убачыў, як хваляваліся і
неспакойна крычалі раздражнёныя птушкі. Яны, відавочна, ад
кагосьці абаранялі свае гнёзды. Там, на суку, сядзела
спалоханае ваверчанё. Яно прыціснулася да дрэва. Калі хлопец
дастаў яго, ваверчанё прынікла да яго грудзей і дрыжала ўсім
цельцам.
      Прыйшло лета. Усё цяжэй станавілася ўтрымаць вавёрку
ў кватэры. Таму часта звярка ў клетцы выносілі ў сад. Аднойчы
раніцай убачылі побач другую вавёрку. Хлопец адчыніў клетку.
Ужо праз паўгадзіны шчаслівыя вавёркі ганяліся адна за адной
па дрэвах у садзе. А потым яны зніклі.
      Прайшло больш за год. Стаяў лістапад. Наступілі першыя
замаразкі. Аднойчы дзеці заўважылі на дрэве вавёрку, якая
злосна цокала на птушак. Затым яна спусцілася, дазволіла
ўзяць сябе на рукі. Узрадаваныя дзеці пасадзілі яе ў клетку,
паклалі туды хлеба, цукру, жалудоў. Вавёрка спакойна ела. А
праз дзень яна ўцякла. А Толік падумаў, што гэта былая яго
выхаванка ўспомніла пра свайго гаспадара. (313 слоў)

Бясхвосты шпак

Бясхвосты шпак
      Вясна была ў поўным разгары, і шпакі спяшаліся
аблюбаваць сабе жытло. Але чамусьці яны абміналі шпакоўню
каля сада. Нават вераб’і не пажадалі заняць вольную
жылплошчу. “Можа, дзірка занадта вялікая,” – выказаў сваё
меркаванне Ігар.
      I вось аднойчы дзеці ўбачылі шпака, які сеў на гэту
шпакоўню. Гэта быў нейкі дзіўны шпак, вяртлявы, неспакойны
і баязлівы. А яшчэ ён дзесьці страціў свой хвост і таму выглядаў
даволі смешна. Спачатку бясхвосты з прыдзірлівай
падазронасцю агледзеў шпакоўню звонку, нібы баючыся хітрага
падвоху. Потым з яшчэ большай асцярожнасцю пераскочыў да
квадратнай дзіркі. Нарэшце ён асмеліўся зазірнуць у акенца і,
пераканаўшыся ў сваёй бяспецы, нырнуў у шпакоўню. Дзеці,
узрушаныя і заінтрыгаваныя, назіралі далей. Іх турбавала адно:
чым закончацца агледзіны?
       Праз хвіліну-другую бясхвосты выскачыў са шпакоўні, ён
па-ранейшаму быў нейкі ўзбуджаны і яршысты. Шпак узляцеў
на шпакоўню, агледзеўся і тут жа ўзняўся ў паветра. Але ён
хутка вярнуўся з доўгай саломінкай у дзюбе і ўжо без усякай
асцярожнасці нырнуў у шпакоўню. «Ага, не ўцёк!» – дзеці
ледзьве стрымаліся, каб сваімі крыкамі радасці не спужаць
доўгачаканага навасёла.
      Шпак пачаў будаваць гняздо. За першай саломінкай ён
хуценька прынёс поўную дзюбу сухой травы, потым яшчэ.
Бясхвосты лётаў, нібы апантаны, і зносіў у шпакоўню ўсё, што
траплялася яму ў дзюбу: і салому, і сухія травінкі, і курынае
пер’е. Ён вельмі спяшаўся, быццам баяўся, што яго могуць
апярэдзіць і ён не паспее зладзіць сваё гняздо.
     I тут здарылася неверагоднае. Спачатку ад шпакоўні
адвалілася донца. За донцам шухнула саламяна-травяное
гняздо, адразу ж падхопленае раптоўным парывам ветру.
Услед за донцам і гняздом сігануў уніз бясхвосты. Ён
бездапаможна перакуліўся ў паветры, страшна перапалоханы
такой неспадзяванкай, але тут жа стаў на крыло, зрабіў круты
віраж, жаласліва свіснуў і адчайна паляцеў увысь. Толькі яго і
бачылі.
      Дзеці знялі шпакоўню і пачалі яе рамантаваць. (286 слоў)